Osy żądlą głównie podczas cieplejszych miesięcy, kiedy spędzamy więcej czasu poza domem. Jak rozpoznać użądlenie osy? Które preparaty pomogą złagodzić ból, świąd i obrzęk w miejscu użądlenia? Jak udzielić pierwszej pomocy osobie, u której pojawiają się objawy sugerujące reakcję anafilaktyczną?
Spis treści:
- Użądlenie osy - jak wygląda? Charakterystyczne objawy
- Alergia i ryzyko wstrząsu anafilaktycznego po użądleniu osy
- Ukąszenie osy - kiedy do lekarza?
- Co na użądlenie osy - pierwsza pomoc
- Leki na użądlenie osy
- Domowe sposoby na użądlenie osy
- Użądlenie osy w ciąży
- Użądlenie osy czy pszczoły - jak odróżnić?
- Jak uniknąć użądlenia przez osę?
- Użądlenie osy - czego lepiej nie robić?
Użądlenie osy - jak wygląda? Charakterystyczne objawy
Osy to owady błonkoskrzydłe, które mogą żądlić wielokrotnie w ciągu swojego życia (w przeciwieństwie do pszczół). W przypadku użądlenia osy mogą pojawić się takie objawy jak:
- nagły, silny ból w miejscu użądlenia,
- opuchlizna,
- zaczerwienienie w okolicy miejsca użądlenia,
- świąd.
U osób, które nie są uczulone na jad osy,
użądlenie tego owada najczęściej nie jest niebezpieczne i nie stwarza zagrożenia dla zdrowia ani życia. Nasilenie wymienionych wyżej dolegliwości jest zazwyczaj większe niż w przypadku użądlenia przez pszczołę. Objawy mogą być bardzo uciążliwe dla pacjenta, a czas ich utrzymywania waha się od kilku do kilkunastu godzin.
Jak wygląda użądlenie osy? Najczęściej pojawiają się silny, palący ból, świąd, zaczerwienienie i opuchlizna. U osób, które nie są uczulone na jad owadów, objawy zazwyczaj ustępują w ciągu kilku godzin.
Alergia i ryzyko wstrząsu anafilaktycznego po użądleniu osy
U osób uczulonych na jad osy rozwinąć może się miejscowa reakcja alergiczna. Opuchlizna zajmuje wówczas większą powierzchnię skóry - jej średnica przekracza 10 cm. Oprócz silnego bólu w miejscu użądlenia, wystąpić mogą też ogólne osłabienie i łagodne objawy ogólnoustrojowe. Szczególnie niebezpieczne jest ugryzienie osy w okolicy gardła i jamy ustnej. Narastający obrzęk dróg oddechowych może utrudnić oddychanie. Bez szybkiego udzielenia pierwszej pomocy pacjent może się udusić. Jeśli natomiast osa użądli w inny obszar ciała (np. kończyny), nieprzyjemne dolegliwości mogą utrzymywać się kilka dni, ale nie stwarzają zagrożenia dla pacjenta.
Rzadziej obserwuje się uogólnioną,
silną reakcję alergiczną na jad osy. W przypadku reakcji anafilaktycznej mogą wystąpić następujące objawy:
- obrzęk, zaczerwienienie i świąd lub mrowienie skóry,
- bóle brzucha, nudności, wymioty,
- duszność, ucisk w klatce piersiowej,
- suchy kaszel, rzadziej katar i uporczywy świąd śluzówki nosa,
- spadek ciśnienia tętniczego krwi,
- zaburzenia pracy serca,
- bóle, zawroty głowy,
- utrata przytomności.
Najcięższym rodzajem reakcji alergicznej, której obawiają się osoby uczulone na jad owadów, jest
wstrząs anafilaktyczny. Dochodzi do zaburzenia oddychania i zaburzenia krążenia. Wstrząs anafilaktyczny to realne zagrożenie życia, które wymaga szybkiego udzielenia pomocy. Ryzyko jego wystąpienia po użądleniu przez osę jest jednak niewielkie. U zaledwie kilku procent dorosłych osób użądlonych przez osę rozwija się uogólniona reakcja alergiczna, która rzadko ma postać wstrząsu anafilaktycznego. Niemniej jednak warto mieć świadomość, że istnieje możliwość jego wystąpienia, a
soby uczulone na jad tych owadów powinny mieć przy sobie adrenalinę, aby w razie potrzeby móc ją szybko zastosować.
Ukąszenie osy - kiedy do lekarza?
Zdecydowana większość przypadków użądlenia przez osę nie wymaga udania się do lekarza. Ból, świąd i obrzęk w miejscu ukłucia można łagodzić samodzielnie. W przypadku wystąpienia reakcji alergicznej pacjent może wymagać szybkiego wezwania pomocy. Jeśli powstający obrzęk (np. w obrębie kończyn) zajmuje dużą powierzchnię ciała lub utrzymuje się długo mimo stosowania preparatów bez recepty, konieczne jest zgłoszenie się do lekarza. Jeśli rozwinęła się duża miejscowa reakcja alergiczna w okolicy gardła, należy szybko wezwać pogotowie ratunkowe, ponieważ może dojść do utraty drożności dróg oddechowych. Jeśli pojawią się objawy reakcji anafilaktycznej, również trzeba niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe.
Co na użądlenie osy - pierwsza pomoc
Niewielki, miejscowy odczyn zapalny w miejscu użądlenia można zmniejszyć, przykładając zimny okład. Powoduje on szybkie obkurczenie naczyń krwionośnych, co nie tylko przynosi odczuwalną ulgę, ale również ogranicza ilość jadu osy, która przenika do naczyń. O skuteczności terapii zimnem warto pamiętać również w przypadku użądlenia w okolicę gardła. Zimne kostki lodu mogą zmniejszyć obrzęk języka. Jeśli nie ma ich pod ręką, być może znajdzie się w pobliżu zimny napój. Zimne okłady warto wykonać także u osób uczulonych na jad owadów, u których wystąpiła silna reakcja alergiczna. W oczekiwaniu na pogotowie ratunkowe, obrzęk, ból i swędzenie można łagodzić właśnie przy pomocy zimna.
Ból brzucha, wymioty, kołatanie serca, skurcze mięśni i problemy z oddychaniem po użądleniu przez osę świadczą o rozwoju reakcji anafilaktycznej, która wymaga szybkiego udzielenia pomocy.
Leki na użądlenie osy
W przypadku użądlenia osy, pomocny może być żel przeciwalergiczny, taki jak Fenistil czy Foxill, który powinien szybko złagodzić swędzenie i ograniczyć obrzęk. Nieco inny skład ma żel Allefin, w którym oprócz substancji przeciwalergicznej znajdziemy też składnik o właściwościach znieczulających. Allefin może być stosowany od 2. roku życia. Ból, świąd i obrzęk złagodzić może też spray Allertec Ukąszenia, w którym znajdują się 2 substancje aktywne o uzupełniającym się działaniu. Można też zastosować lek z hydrokortyzonem, który dostępny jest bez recepty. Jest to słaby steryd o działaniu przeciwzapalnym i przeciwświądowym. Jeśli głównym objawem jest opuchlizna, można zastosować żel Altacet lub Altaziaja, który zmniejszy obrzęk oraz wywoła uczucie chłodu po nałożeniu na skórę (dzięki obecności mentolu).
Jak zostało już wspomniane, po
użądleniu osy często pojawia się dość duża opuchlizna, silny ból i uporczywe swędzenie. Leki miejscowe w takim przypadku mogą nie przynieść pacjentowi wystarczającej ulgi. Można wówczas sięgnąć po doustny lek przeciwalergiczny (np. Allegra, Contrahist, Aleric Deslo Active). Skutecznie zmniejsza on
objawy alergii i poprawia komfort pacjenta. Przy silnym bólu można sięgnąć też po lek przeciwbólowy, zawierający np. ibuprofen (Ibuprom, Ibum, Nurofen). Jeśli obrzęk jest rozległy lub pojawiają się inne, dodatkowe dolegliwości, konieczne może być włączenie do leczenia preparatów, wydawanych na podstawie recepty (np. doustnych glikokortykosteroidów).
Domowe sposoby na użądlenie osy
Miejsce użądlenia warto schłodzić, aby złagodzić ból i obrzęk. Jest to najskuteczniejszy domowy sposób na ugryzienia owadów. W tym celu można wykorzystać zimne okłady, kostki lodu czy chociażby zimną wodę. Przy niewielkiej, mało nasilonej reakcji na jad owada, pomocne mogą być też okłady z octu. Wystarczy nasączyć płatek kosmetyczny zwykłym octem lub octem jabłkowym i przyłożyć w miejscu ukłucia. O innych sposobach na zmniejszenie objawów po użądleniu przez osę można przeczytać w artykule: Jak łagodzić ukąszenia owadów?
Użądlenie osy u dziecka
Do użądlenia przez osę często dochodzi nie tylko u osób dorosłych, ale również u dzieci. Mali pacjenci są nie do końca świadomi zagrożeń, jakie niesie przebywanie w niewielkiej odległości od os, pszczół czy innych owadów. Dzieci lubią doświadczać otaczający świat dotykiem. Bieganie boso po trawie, dotykanie kolorowych kwiatów lub zjadanie owoców prosto z krzaków, poza przyjemnymi dla dziecka odczuciami może niestety wiązać się też z użądleniem lub ugryzieniem owada, który akurat znajduje się w tym miejscu. Objawy po użądleniu przez osę są podobne jak u osób dorosłych. Mogą mieć postać łagodnej reakcji miejscowej lub bardziej uogólnionej reakcji alergicznej. U dzieci rzadziej niż w przypadku osób dorosłych rozwija się jednak reakcja anafilaktyczna, stwarzająca zagrożenie życia.
Postępowanie po użądleniu przez osę również wygląda podobnie. Warto schłodzić miejsce ugryzienia (jeśli dziecko na to pozwoli) i zastosować miejscowy lek przeciwalergiczny np. Fenistil, Allefin. Krem ze sterydem zalecany jest tylko u starszych dzieci. U dzieci uczulonych na
jad owadów, jeśli leczenie miejscowe jest niewystarczające, można sięgnąć po doustny lek przeciwalergiczny. Warto jednak szukać preparatu, który jest odpowiedni dla dziecka w określonym wieku. Krople Fenistil mogą być stosowane bez konsultacji z lekarzem dopiero od 6. roku życia. U młodszych dzieci, zalecana jest wizyta u lekarza przed podaniem pacjentowi tego leku.
Użądlenie osy w ciąży
Użądlenie przez osę dla większości kobiet ciężarnych nie jest groźne. Leczenie przebiega podobnie jak u pozostałych pacjentów, choć warto pamiętać, że zaleca się konsultowanie z lekarzem każdego leku, który planuje przyjmować kobieta spodziewająca się dziecka. Niebezpieczna może być anafilaksja, która w poważnych przypadkach prowadzi nawet do poronienia lub przedwczesnego porodu. Kobiety uczulone na jad os powinny więc mieć adrenalinę, którą w razie potrzeby mogą szybko wstrzyknąć w boczną powierzchnię uda.
Użądlenie osy czy pszczoły - jak odróżnić?
Użądlenie pszczoły przede wszystkim wiąże się z pozostawieniem w skórze żądła. Żądło pszczoły należy delikatnie wyjąć, najlepiej podważając je czymś płaskim. Zdecydowanie nie zaleca się wyjmować żądła pęsetą, ponieważ znajduje się w nim jad, który może wówczas zostać nagle wyciśnięty z woreczka jadowego. Użądlenie pszczoły jest jednorazowe - pszczoła po użądleniu i pozostawieniu żądła w skórze umiera. W przeciwieństwie do pszczół, żądło osy nie pozostaje w skórze. Osa może żądlić wielokrotnie.
Jad pszczoły ma odmienny skład w stosunku do jadu osy. Wpływa to na nieco inne nasilenie symptomów po ataku tych owadów. Objawy użądlenia pszczoły są generalnie podobne do tych, które wywołuje ugryzienie przez osę, ale zazwyczaj mają mniejsze nasilenie. Miejsce użądlenia jest zaczerwienione, pojawia się obrzęk i świąd. Symptomy te najczęściej nie są jednak tak dokuczliwe i nieprzyjemne dla pacjenta jak po użądleniu przez osę. U większości osób, ustępują one w ciągu kilku godzin.
Użądlenie pszczoły rzadko wiąże się z wystąpieniem ciężkiej reakcji alergicznej.
Jak uniknąć użądlenia przez osę?
,strong>Użądlenie osy - co robić aby mu zapobiegać? Jest kilka sposobów, które pomogą ograniczyć ryzyko użądlenia przez osę:
- zauważając osy, zamiast nerwowo odganiać je rękami, lepiej spokojnie oddalić się od miejsca obecności owadów,
- pokazać dzieciom jak wyglądają owady żądlące i uczyć je, aby unikać kontaktu z pszczołami, osami i innymi insektami,
- unikać picia słodkich napojów z otwartych kubków - słodkie napoje mogą być atrakcyjne dla owadów, które po dostaniu się do jamy ustnej mogą użądlić,
- unikać intensywnych perfum i kremów, których zapach może przyciągać owady,
- podczas przebywania w sadach i innych miejscach, w których owadów żądlących jest dużo, warto unikać kolorowych ubrań oraz stosować preparaty odstrzaszające insekty.
Użądlenie osy - czego lepiej nie robić?
Przede wszystkim, miejsca użądlenia nie należy drapać. Drapanie przyniesie jedynie chwilą ulgę, po której swędzenie ulegnie nasileniu. Poza tym, rośnie wówczas ryzyko rozwoju wtórnej infekcji.
Użądlenie przez osę najczęściej nie jest groźne, choć zazwyczaj znacząco pogarsza komfort pacjenta i powoduje uciążliwe, dość nasilone objawy. Rzadko rozwija się reakcja anafilaktyczna. Warto mieć jednak świadomość, że jej wystąpienie jest możliwe, aby w razie potrzeby wiedzieć, jak
udzielić pierwszej pomocy. Właściwa reakcja może uratować czyjeś zdrowie, a nawet życie. Jeśli pacjent wie, że jest uczulony na jad tych owadów, powinien mieć przy sobie adrenalinę. Jeśli jej nie posiada, konieczne jest natychmiastowe wezwanie pogotowania ratunkowego. W oczekiwaniu na pomoc warto schładzać okolice użądlenia. Jeśli jest nią kończyna, zaleca się również jej uniesienie. U
osób uczulonych na jad, które silnie reagują na użądlenie przez osy, warto rozważyć immunoterapię swoistą - odczulanie.
Bibliografia:
- Arif F., Williams M. Hymenoptera Stings. [Updated 2023 Jun 20]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan, available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK518972/
- Sułkowska W., Czarnobilska E. Immunoterapia na jad owadów błonkoskrzydłych - kiedy i kogo kwalifikować do leczenia. Alergoprofil 2021, 17, 4, 3-11, doi: 10.24292/01.AP.174011221
- Rey A., Chełmińska M. Alergia na jady owadów błonkoskrzydłych w praktyce podstawowej opieki zdrowotnej. Lekarz POZ 2020, 3, 181-184
- Rapiejko P., Lipiec A. Anafilaksja. Alergoprofil 2013, 9, 4, 5-10
