Inhalacje z wykorzystaniem soli fizjologicznej to nie jedyny sposób wykorzystania ampułki z roztworem chlorku sodu. Do czego jeszcze może służyć sól fizjologiczna? W jakiej formie dostępna jest sól i jak z niej korzystać przy przeziębieniu?
Spis treści:
- Czym jest sól fizjologiczna?
- Do czego można wykorzystać sól fizjologiczną?
- Rodzaje soli w ampułkach do nebulizacji
- Inhalacja z soli fizjologicznej - bezpieczeństwo stosowania
Czym jest sól fizjologiczna?
Sól fizjologiczna, jak sama nazwa wskazuje, jest powszechnie uważana za płyn fizjologiczny, którego skład i ciśnienie osmotyczne są bardzo zbliżone do osocza. W rzeczywistości jednak, sól fizjologiczna nie jest "fizjologiczna". Nie jest też izotoniczna.
Solą fizjologiczną nazywamy 0,9% roztwór chlorku sodu (NaCl). W porównaniu do ludzkiej surowicy, stężenie jonów sodu w soli fizjologicznej jest wyższe o 10%, a stężenie jonów chlorkowych aż o 50%. O soli fizjologicznej nie możemy powiedzieć też, że jest roztworem izotonicznym, ponieważ tak naprawdę jest lekko hipertoniczna. Roztwór soli fizjologicznej ma bowiem nieco większą osmolarność w stosunku do osocza (osmolarność mówi o liczbie moli osmotycznie czynnej substancji w 1 l roztworu - w soli fizjologicznej jest ich więcej).
Sól fizjologiczna po raz pierwszy została opisana pod koniec XIX wieku. Początkowo była określana jako "płyn obojętny", ponieważ nie powodowała widocznego rozpadu czerwonych krwinek (gdyby czerwone krwinki zostały umieszczone w roztworze hipotoniczym, napływ wody do ich wnętrza spowodowałby ich rozpad), a dodatkowo temperatura krzepnięcia była zbliżona do temperatury krzepnięcia ludzkiej krwi. Z czasem, "płyn obojętny" zmienił swoją nazwę na "normalną sól fizjologiczną" lub popularną obecnie "sól fizjologiczną".
Sól fizjologiczna jest źródłem sodu, który ma swój udział w regulowaniu gospodarki wodnej i elektrolitowej, utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej, a także w funkcjonowaniu układu nerwowego i mięśniowego. Chlor również uczestniczy w unormowaniu gospodarki elektrolitów i utrzymaniu odpowiedniego pH płynów ustrojowych.
Dostępne preparaty z solą fizjologiczną
Rodzaje soli fizjologicznej - płyn fizjologiczny dostępny jest w preparatach na receptę i bez recepty. Na receptę można nabyć roztwór NaCl jako rozpuszczalnik do sporządzenia leków parenteralnych (pozajelitowych) i roztwór do infuzji. Bez recepty, płyn ten ma postać ampułek z solą fizjologiczną, kropli i aerozoli do nosa. Chlorek sodu dostępny jest też w postaci proszku do przygotowania roztworu przeznaczonego do płukania nosa i zatok.
Skupmy się jednak na ampułkach. W zależności od ich składu inne są właściwości i zastosowanie soli fizjologicznej. Możemy wybrać:
- izotoniczny roztwór soli (powszechnie stosowana sól fizjologiczna o stężeniu 0,9%),
- hipertoniczny roztwór soli (stężenie soli jest wyższe, najczęściej wynosi ono 3%),
- ampułki soli fizjologicznej z dodatkiem hialuronianu sodu,
- ampułki soli z dodatkiem ektoiny.
Do czego można wykorzystać sól fizjologiczną?
Zastosowanie soli fizjologicznej jest dość szerokie. Powszechnie przeprowadzane są inhalacje solą fizjologiczną. Jest ona wykorzystywana do oczyszczania i nawilżania nosa, oczyszczania skóry, przemywania oczu, a także do dezynfekcji ran. Sól stosowana zewnętrznie, ze względu na wysokie bezpieczeństwo i stosunkowo niską cenę, jest szeroko wykorzystywana u dzieci i dorosłych. Za opakowanie soli fizjologicznej (50 ampułek po 5 ml) zazwyczaj trzeba zapłacić ok. kilkunastu złotych.
Jakie ma zastosowanie sól fizjologiczna? Jest ona powszechnie wykorzystywana do przemywania oczu i buzi niemowląt, oczyszczania ich uszu, nosa oraz wspomagania leczenia kataru. Dlatego wielu rodziców posiada taki roztwór w domu. Sól służy też do oczyszczania skóry, łagodzenia podrażnień oraz do płynoterapii.
Sól fizjologiczna do inhalacji
Sól fizjologiczna do nebulizacji wykorzystywana jest często. Niektórzy przeprowadzają nebulizację z użyciem czystego roztworu soli izotonicznej, inni z roztworem soli hipertonicznej lub roztworem soli z dodatkowymi substancjami. Zanim przystąpimy do nebulizacji leków, warto upewnić się, że posiadany roztwór może zostać wprowadzony do inhalatora. Na rynku dostępne są różne typy inhalatorów i nebulizatorów. Do części z nich można wprowadzać jedynie sól izotoniczną i hipertoniczną oraz leki na receptę. Przykładowo, ampułki z kwasem hialuronowym nie powinny być wprowadzane do nebulizatorów siateczkowych, ponieważ zachodzi wówczas ryzyko zatkania membrany. Taki roztwór (podobnie jak roztwór z ektoiną) ma bowiem większą gęstość. Gęstsze roztworu mogą być wlewane do wybranych modeli inhalatorów pneumatyczno-tłokowych. Warto poszukać w instrukcji obsługi informacji dotyczącej płynów, które mogą być użyte w konkretnym modelu inhalatora.
Jak wykorzystać sól do inhalacji? Sól fizjologiczna do nebulizacji stosowana jest często przy kaszlu i katarze. W przypadku kataru, inhalacje mogą być przeprowadzane jako wspomaganie leczenia. Przy suchym kaszlu można wykonać inhalacje solą fizjologiczną (0,9% NaCl) lub solą z dodatkiem kwasu hialuronowego, która posiada silniejsze właściwości nawilżające. Przy kaszlu mokrym lepiej sprawdzić się może sól hipertoniczna. Większe stężenie roztworu powoduje rozrzedzenie gęstej wydzieliny i ułatwia jej usunięcie.
W jaki inny sposób stosować sól fizjologiczną podczas choroby? Nebulizacja to nie jedyny sposób wykorzystania roztworu chlorku sodu. Udowodniona została skuteczność irygacji nosa i zatok w leczeniu zapalenia zatok. Płukanie z wykorzystaniem stosunkowo dużej ilości roztworu można bezpiecznie wykonać w domu. Dostępne są specjalne butelki do płukania zatok (np. Fixsin, Zatoxin Rinse, Sinulan Rinse). Cały proces polega na wprowadzeniu roztworu soli do jednej dziurki i jego wypłynięciu drugą dziurką. Irygacje mogą wykonywać zarówno dorośli, jak i dzieci (u małych dzieci zabieg ten należy przeprowadzać pod kontrolą opiekuna). Jeśli problemem jest nadmiar wodnistej wydzieliny, lepszym wyborem wydaje się płukanie nosa i zatok zwykłym roztworem soli fizjologicznej. Jeśli natomiast nos jest zatkany i niedrożny, warto wybrać sól hipertoniczną, która lepiej poradzi sobie z gęstą wydzieliną.
Sól fizjologiczna do przemywania oczu
Nawilżające właściwości soli fizjologicznej powodują, że jest ona chętnie wykorzystywana do przemywania oczu i oczyszczania skóry wokół oczu. Sól fizjologiczna dobrze sprawdza się w pielęgnacji noworodków i niemowląt. Wacikiem nasączonym solą należy przemyć oczy malucha, wykonując ruch od zewnętrznego do wewnętrznego kącika. Do przemycia każdego oczka konieczne jest użycie nowego wacika.
Stosowanie soli fizjologicznej nie ogranicza się jedynie do codziennej pielęgnacji oczu i powiek. Roztworem soli można przepłukać oczy jeśli zostały one podrażnione lub dostało się do nich ciało obce. Ampułki bez konserwantów działają oczyszczająco i nawilżająco, nie wywołując przy tym podrażnienia. Mogą być więc stosowane również przez osoby, których spojówki są szczególnie wrażliwe na różnego rodzaju zanieczyszczenia. Czasami, sól fizjologiczna wykorzystywana jest też do nawilżania spojówki. Uzyskany dzięki temu efekt jest jednak krótkotrwały. Zmagając się z zespołem suchego oka, lepszym wyborem będą specjalistyczne krople nawilżające, które dłużej pozostają na powierzchni oka. Sporadycznie, roztwór chlorku sodu może być stosowany również do pielęgnacji soczewek.
Sól fizjologiczna do nosa dla dzieci i niemowląt
Roztwór soli do nawilżania i udrażniania nosa może być zastosowany w postaci ampułki lub spray'u. Dostępna jest fizjologiczna sól morska w formie aerozolu, która głównie wykorzystywana jest u niemowląt i małych dzieci, choć może być stosowana również przez dorosłych pacjentów. Biorąc pod uwagę właściwości soli fizjologicznej, aerozol z wodą morską może dobrze sprawdzić się jako środek nawilżający śluzówkę nosa i oczyszczający ją z alergenów, drobnoustrojów i innych zanieczyszczeń. Higiena noska dziecka w czasie infekcji to właściwie jeden z podstawowych zabiegów, który powinien być wykorzystywany w leczeniu kataru. Małe dzieci nie potrafią jeszcze oddychać ustami, gdy ich nos jest zablokowany. Aby przywrócić mu drożność, należy więc usunąć nagromadzoną w nim wydzielinę. Przydatna jest wówczas ampułka z solą fizjologiczną lub właśnie spray z izotonicznym roztworem soli.
Kroplówki z solą fizjologiczną
Działanie soli fizjologicznej jest powszechnie wykorzystywane w lecznictwie zamkniętym. Jest spore grono specjalistów, którzy uważają, że stosowanie roztworu NaCl jako podstawy płynoterapii jest obecnie zbyt często nadużywane i w wielu przypadkach bezzasadne. Celem płynoterapii jest utrzymanie odpowiedniej objętości wewnątrznaczyniowej. Innymi słowy mówiąc, płyny podaje się, aby uzupełnić ich niedobór w organizmie. Bogata w elektrolity sól fizjologiczna jest zalecana u pacjentów z niedoborem jonów sodu i jonów chlorkowych. Rutynowe stosowanie kroplówek z NaCl w dużych objętościach nie jest wskazane z uwagi na możliwe skutki uboczne. Obecnie dostępne są dużo lepiej zbilansowane roztwory do płynoterapii, które efektywniej uzupełniają płyny, regulują gospodarkę elektrolitów i które rzeczywiście są izotoniczne.
Zaletą roztworu chlorku sodu jest brak interakcji z większością stosowanych leków. Z tego powodu, jest on powszechnie stosowany do rozpuszczania i rozcieńczania preparatów, które są podawane pozajelitowo.
Sól fizjologiczna na podrażnienia skóry i rany
Ampułki z roztworem chlorku sodu są wykorzystywane również do dezynfekcji ran. Działanie soli fizjologicznej ogranicza się jednak głównie do oczyszczenia uszkodzonej skóry. Nie zastąpi ona nowoczesnych środków antyseptycznych o szerokim zakresie działania przeciwdrobnoustrojowego. Do oczyszczenia skóry przed użyciem środka antyseptycznego z powodzeniem jednak sprawdzi się sól fizjologiczna. Może być ona stosowana również w celu ukojenia podrażnionej skóry. Co istotne, jest ona bezpieczna dla skóry, dlatego można z niej korzystać niezależnie od typu cery. Powinna dobrze sprawdzić się również u pacjentów z cerą wrażliwą, naczynkową i skłonną do podrażnień.
Rodzaje soli w ampułkach do nebulizacji
Stosowanie soli hipertonicznej lub izotonicznej zależy od potrzeb pacjenta i konkretnego wskazania. Najbardziej uniwersalne są ampułki z izotonicznym roztworem soli. To właśnie je wykorzystuje się do przemywania oczu i buzi niemowląt, przemywania oczu i łagodzenia podrażnionej skóry. Do higieny noska dziecka, irygacji i inhalacji również służy sól fizjologiczna (0,9% NaCl). Nebulizacja leków czasami wymaga rozcieńczenia ampułki z produktem leczniczym, do którego także wykorzystuje się zwykły roztwór soli. Szerokie zastosowanie soli powoduje, że często znajduje się ona w wyposażeniu domowej apteczki.
Jeśli potrzebne jest rozrzedzenie gęstej wydzieliny i udrażnianie nosa, prawdopodobnie lepiej sprawdzi się sól hipertoniczna. Ampułki z solą fizjologiczną z dodatkiem kwasu hialuronowego mogą być stosowane wspomagająco przy stanach zapalnych toczących się w obrębie układu oddechowego, zarówno pochodzenia alergicznego, jak i niealergicznego. Taki roztwór działa silniej nawilżająco niż zwykły roztwór NaCl. Może więc lepiej sprawdzić się w przypadku suchego, drażniącego kaszlu lub przy suchości w gardle.
Sól fizjologiczna do inhalacji może zawierać też dodatek ektoiny. Ektoina to cząsteczka posiadająca zdolność do wiązania wody. Wykazuje ona właściwości ochronne. Stabilizuje błony komórkowe. Działa też przeciwzapalnie. Wykorzystanie do inhalacji ampułki z solą zawierającej dodatkowo ektoinę może być szczególnie pomocne u osób zmagających się z suchością nosa, pacjentów narażonych na długotrwały nawiew suchego powietrza, kontakt z alergenami i zanieczyszczeniami powietrza, a także przewlekłymi chorobami układu oddechowego.
Inhalacja z soli fizjologicznej - bezpieczeństwo stosowania
Sól fizjologiczna do inhalacji charakteryzuje się wysokim bezpieczeństwem stosowania. Z tego powodu jest chętnie wykorzystywana właśnie u najmłodszych pacjentów, a także kobiet w ciąży, czy też kobiet karmiących piersią. Wskazaniami do inhalacji solą fizjologiczną może być stan zapalny nosa i zatok, zapalenie krtani, oskrzeli czy chociażby zapalenie gardła. Pielęgnacja i leczenie z wykorzystaniem soli ma obecnie duże rozpowszechnienie, choć warto mieć na uwadze, że inhalacje na katar, kaszel czy gardło nie są uznane za skuteczną metodę leczenia infekcji. Mogą jednak przynieść pacjentowi chwilową ulgę. Jeśli czuje się on lepiej po inhalacji, nawet jeśli jest to jedynie krótkotrwała poprawa samopoczucia, może korzystać z tej formy leczenia.
Jak dawkować sól fizjologiczną? Do jednorazowej inhalacji zazwyczaj zużywa się całą ampułkę. Nebulizatory mają określoną minimalną pojemność płynu do nebulizacji. Najczęściej wynosi ona nie mniej niż 2 ml roztworu. W związku z tym, podczas inhalacji można wlać do pojemnika 2-5 ml płynu. Warto mieć na uwadze, że im więcej jest roztworu do nebulizacji, tym dłuższy jest czas inhalacji. Między innymi to właśnie z tego powodu w większości przypadków nie zaleca się rozcieńczania leków na receptę. Należy to robić jedynie wtedy, kiedy poleca to lekarz.
Jakie ma dawkowanie sól fizjologiczna? Do inhalacji jednorazowo najczęściej używa się 2-5 ml roztworu. Im jest go mniej, tym krócej trwa inhalacja. Przeprowadzając inhalację warto wiedzieć jaka jest minimalna ilość roztworu, która powinna być wprowadzona do urządzenia.
Środki ostrożności i przeciwwskazania do wykonania nebulizacji z roztworu soli fizjologicznej
Skutki uboczne związane z nebulizacją soli fizjologicznej u zdecydowanej większości pacjentów nie występują. Jak zostało wspomniane, roztwór NaCl stosowany zewnętrznie charakteryzuje się wysokim bezpieczeństwem i niskim ryzykiem działań niepożądanych. Przeciwwskazaniem do inhalacji mogą być ciężkie schorzenia w obrębie układu oddechowego (np. choroba nowotworowa), niewydolność układu oddechowego/układu krążenia lub krwawienia z dróg oddechowych. Pacjenci ciężko lub przewlekle chorzy powinni zasięgnąć porady lekarza przed wprowadzeniem do leczenia inhalacji.
Przeprowadzając inhalacje nosa, inhalacje na kaszel lub innego rodzaju nebulizacje warto pamiętać, że:
- ampułka z solą fizjologiczną jest przeznaczona do jednorazowego użytku. Jeśli sól wykorzystywana jest do przemywania oczu lub nawilżania spojówki, powinna być użyta zaraz po otwarciu, a niewykorzystana część płynu - wyrzucona. W innych sytuacjach, można korzystać z ampułki maksymalnie do 12 godzin po jej otwarciu, choć warto mieć na względzie, że płyn po otwarciu traci już swoją jałowość. Dotyczy to jedynie zwykłej soli fizjologicznej. W przypadku pozostałych ampułek, należy użyć roztworu zaraz po otwarciu, a pozostałą część od razu wyrzucić,
- inhalacje zazwyczaj przeprowadza się 2-3 razy na dobę, w zależności od potrzeb pacjenta. Pojedynczy czas inhalacji powinien wynosić 3-10 minut,
- inhalacje przeprowadzamy w pozycji siedzącej,
- nebulizacja ze zwykłym roztworem NaCl może być wykonana o dowolnej porze dnia. Przy kaszlu suchym ulgę przynieść może inhalacja wieczorna z wykorzystaniem ampułki zawierającej dodatkowo kwas hialuronowy. Chcąc wykonać nebulizację z hipertonicznym roztworem soli, lepszą porą dnia jest poranek lub popołudnie. W tym przypadku lepiej nie przeprowadzać jej wieczorem, przed snem.
Roztwór soli fizjologicznej (choć jak już wiemy, nie jest on tak w pełni "fizjologiczny") ma szerokie zastosowanie. Wykorzystywany jest on zarówno w codziennej pielęgnacji, jak i w przypadku infekcji dróg oddechowych. W stosowaniu zewnętrznym roztwór soli cechuje się wysokim bezpieczeństwem i bardzo dobrą tolerancją. Może być więc stosowany również u małych dzieci, kobiet w ciąży oraz innych wrażliwych grup pacjentów.
Piśmiennictwo:
- Tonog P., Lakhkar A.D. Normal Saline. [Updated 2022 Oct 16]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK545210/
- Li H., Sun S.R., Yap J.Q., Chen J.H., Qian Q. 0.9% saline is neither normal nor physiological. J Zhejiang Univ Sci B. 2016 Mar;17(3):181-7. doi: 10.1631/jzus.B1500201.
- Czuczwar M., Szczeklik W. Praktyka kliniczna – przewodnik płynoterapii. Miejsce krystaloidów w płynoterapii. Med. Prakt., 2020; 4: 101–106.
- Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, 2020.
- Jacyszyn K., Nartowski K., Pluta J., Karolewicz B. Ektoina – naturalny ekstraprotektant pozyskiwany z ekstremofilów. Mechanizm działania i zastosowanie w produktach leczniczych i kosmetycznych. Farm Pol 2014, 70 (6), 305-311.
- Charakterystyka Produktu Leczniczego Injectio Natrii Chlorati Isotonica Polpharma, rozpuszczalnik do sporządzania leków parenteralnych.
