Amantadyna pierwotnie wykorzystywana była w leczeniu grypy. Skoro działała na wirusa grypy typu A, sugerowano że może być skuteczna również w leczeniu COVID-19. Jak działa amantadyna i czy rzeczywiście łagodzi przebieg tej choroby? Jakie działania niepożądane może wywołać?
Spis treści:
- Amantadyna - czym jest?
- Jak działa amantadyna?
- Amantadyna - wskazania
- Amantadyna - dawkowanie
- Amantadyna - przeciwwskazania
- Możliwe działania niepożądane amantadyny
- Amantadyna w leczeniu COVID-19
- Badania dotyczące wpływu amantadyny na przebieg COVID-19
Amantadyna - czym jest?
Amantadyna to substancja, która w ubiegłym wieku była stosowana w leczeniu grypy. Początkowo wykazywała ona skuteczność w łagodzeniu objawów choroby, wywoływanej przez wirusa grypy typu A. Okazała się natomiast nieskuteczna w stosunku do wirusa grypy typu B. Amantadyna przestała być jednak efektywnym lekiem na grypę, ze względu na narastającą oporność wirusów na jej działanie. Popularność tej substancji znacząco wzrosła w związku z pojawieniem się nowego koronawirusa SARS-CoV-2, wywołującego COVID-19 (Coronavirus Disease 2019). Sugerowano, że działanie amantadyny można wykorzystać w zapobieganiu infekcji, powodowanej przez koronawirusa, a sama amantadyna może chronić przed ciężkim przebiegiem choroby.
Amantadynę obecnie stosuje się przede wszystkim u pacjentów z chorobą Parkinsona. Związek ten dostępny jest w lekach w postaci siarczanu i chlorowodorku. Siarczan amantadyny znajduje się w preparacie Amantix, a chlorowodorek amantadyny w kapsułkach Viregyt K.
Jak działa amantadyna?
Przeciwwirusowe działanie amantadyny polega głównie na zabezpieczeniu zdrowych komórek gospodarza przed wnikaniem do nich i namnażaniem się wirusów grypy. Hamując replikację wirusów, amantadyna dość szybko pomagała zmniejszyć objawy choroby i poprawiała stan zdrowia pacjenta. Skuteczność amantadyny w leczeniu choroby Parkinsona odkryto dość przypadkowo. Stosując tą substancję w celu ochrony przed zachorowaniem na grypę, zauważono jej efektywność w łagodzeniu objawów parkinsonowskich. Mechanizm jej działania nie jest do końca poznany. Prawdopodobnie działanie amantadyny wiąże się z blokowaniem receptorów glutaminianowych (NMDA), których nadmierna aktywacja zaburza prawidłową pracę układu nerwowego i prowadzi m.in. do rozwoju choroby Parkinsona. Amantadyna może też zwiększać uwalnianie dopaminy, prowadząc do wzrostu jej stężenia.
Amantadyna - wskazania
Obecnie, zastosowania amantadyny są dość ograniczone. Wykorzystuje się ją przede wszystkim w leczeniu objawów choroby Parkinsona. Jest stosowana u wielu pacjentów w monoterapii lub terapii łączonej z innymi substancjami. Przeprowadzone badania i ich analiza pokazują, że amantadyna może wyraźnie złagodzić objawy dyskinez u pacjenta z chorobą Parkinsona. Dyskinezy to niezależne od woli chorego, nagłe ruchy kończyn lub głowy. Korzyści z leczenia amantadyną mogą odnieść nie tylko chorzy z łagodną postacią choroby Parkinsona, ale również ci, u których schorzenie to jest już na bardziej zaawansowanym etapie. Podstawowym wskazaniem do stosowania amantadyny jest więc choroba Parkinsona i zespoły parkinsonowskie, objawiające się drżeniem, sztywnością i akinezją, czyli trudnością z wykonaniem ruchu. Drugim wskazaniem do stosowania amantadyny są infekcje wirusem grypy typu A. Jak już zostało wspomniane, ze względu na postępującą oporność wirusów, amantadyna jest obecnie rzadko stosowana do tego celu.
Mając na uwadze przeciwwirusowe właściwości amantadyny, można rozważyć jej skuteczność w kontekście innych chorób wirusowych. Były prowadzone badania dotyczące stosowania amantadyny przy wirusowym zapaleniu wątroby typu C. Okazało się jednak, że substancja ta nie wpływa na materiał genetyczny wirusa HCV i nie hamuje jego rozprzestrzeniania się. Nie wpływa też hamująco na replikację wirusa HIV.
Amantadyna - dawkowanie
W leczeniu objawów choroby Parkinsona zaleca się rozpoczęcie terapii od dawki 100 mg amantadyny na dobę. Taką ilość substancji przyjmuje się w pierwszym tygodniu leczenia. Następnie, standardowo zwiększa się dawkę do 100 mg 2 razy na dobę, uważnie obserwując wpływ leku na organizm pacjenta. W zależności od stopnia zaawansowania choroby i efektów leczenia, dawkę przyjmowanych leków z amantadyną można dalej zwiększać o kolejne 100 mg w tygodniowych odstępach. Zgodnie z ogólnymi zaleceniami, maksymalna dawka dobowa nie powinna przekraczać 400 mg. Oczywiście im mniejsza ilość amantadyny jest potrzebna do uzyskania oczekiwanych efektów, tym lepiej dla pacjenta. Większe dawki mogą silniej łagodzić objawy związane z chorobą Parkinsona, ale wiążą się też z większym ryzykiem działań niepożądanych. Dobranie właściwej dla danego pacjenta dawki może wymagać nieco czasu. Warto więc uzbroić się w cierpliwość i stosować do zaleceń lekarskich.
Dawkowanie amantadyny należy zwiększać stopniowo. Równie ważne jest stopniowe odstawienie leku w razie potrzeby. Nie należy robić tego nagle, ponieważ może wówczas dojść do nasilenia dolegliwości u pacjenta.
Może wystąpić splątanie, spadek sprawności umysłowej, majaczenie lub dezorientacja. Z tego względu ważne jest stopniowe odstawianie amantadyny, które zwykle polega na zmniejszania dawki raz w tygodniu.
W infekcjach powodowanych przez wirusy grypy typu A, typowe dawkowanie amantadyny to 100 mg na dobę. Podobnie jak przy stosowaniu innych leków przeciwwirusowych, istotne jest jak najszybsze rozpoczęcie terapii po rozpoznaniu choroby. Leczenie trwa najczęściej 4-5 dni. Niezależnie od wskazania, tabletki z amantadyną zaleca się przyjmować rano i po południu. Druga dawka (o ile jest zalecona) powinna być przyjęta przez pacjenta nie później niż o godz. 16.
Amantadyna - przeciwwskazania
Przeciwwskazaniem do przyjmowania amantadyny jest, podobnie jak w przypadku każdego innego leku, nadwrażliwość na jego składniki. Siarczan i chlorowodorek amantadyny nie powinien być zażywany przez kobiety w ciąży, jak również kobiety karmiące piersią. Niektóre zaburzenia pracy serca też stanowią przeciwwskazanie do stosowania leków z amantadyną. Jest to m.in. ciężka niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca i zapalenie mięśnia sercowego. Preparaty z amantadyną nie są zalecane pacjentom, u których wykryto zmniejszone stężenie magnezu lub potasu we krwi. Ze względu na mechanizm działania amantadyny, lek ten powinien być ostrożnie stosowany u chorych, u których zdiagnozowano jaskrę, niewydolność nerek i rozrost gruczołu krokowego. Czy można spożywać alkohol przyjmując amantadynę? Takie połączenie może zmniejszać tolerancję alkoholu przez organizm i nasilać toksyczne działanie w stosunku do ośrodkowego układu nerwowego. Nie zaleca się więc spożywania alkoholu w trakcie terapii.
Możliwe działania niepożądane amantadyny
Bezpieczeństwo i skuteczność stosowania leków z amantadyną została potwierdzona w licznych badaniach. Niemniej jednak, związek ten może powodować działania niepożądane. Ryzyko ich wystąpienia rośnie wraz z przyjmowaną dawką leku. Do najczęstszych działań niepożądanych należą sinica marmurkowata i obrzęki wokół kostek. Sinica pojawia się zwykle u pacjentów, leczonych wysokimi dawkami amantadyny lub przyjmujących tą substancję przez długi okres czasu. Objawia się w postaci czerwono-różowych lub niebieskawych sinych plam na skórze, układających się na kształt siateczki. Ich widoczność rośnie szczególnie pod wpływem zimna. Sinica marmurkowata nie jest groźnym objawem. Stanowi raczej defekt kosmetyczny. Często występują też takie działania niepożądane jak zaburzenia snu, zawroty głowy, zaburzenia pracy nerek, suchość w jamie ustnej, nadmierna potliwość, zaburzenia widzenia i kołatanie serca. Rzadziej pojawiają się napady padaczkowe i migotanie komór, które najczęściej są wynikiem stosowania zbyt wysokich dawek leków z amantadyną.
Należy ściśle przestrzegać dawkowania amantadyny, ponieważ przedawkowanie tego związku zagraża zdrowiu i życiu pacjenta. Jeśli u chorego pojawią się takie objawy jak drżenia, zaburzenia widzenia, mowy, nadpobudliwość i wymioty, mogło dojść do przedawkowania amantadyny, które wymaga pilnej pomocy medycznej. O wprowadzeniu amantadyny do leczenia może zadecydować tylko lekarz, po starannym przeanalizowaniu stosunku korzyści do ryzyka związanego z przyjmowaniem tego leku.
Amantadyna w leczeniu COVID-19
Popularność amantadyny znacząco wzrosła w okresie wybuchu pandemii koronawirusa. Były liczne doniesienia sugerujące skuteczność amantadyny w leczeniu COVID-19. Przypisywano jej wpływ na konkretne geny, który mógłby skutkować zaburzeniem replikacji SARS-CoV-2. Sugerowano, że skoro amantadynę można stosować w leczeniu infekcji powodowanej przez wirusa grypy typu A, to może ona również przynieść korzystne efekty u pacjentów chorych na COVID-19. Pojawiały się też autorskie metody leczenia COVID-19 za pomocą amantadyny. Badano więc wpływ tego związku na przebieg choroby i łagodzenie objawów COVID-19. Jak dotąd, nie wykazano, aby amantadyna była skuteczna w leczeniu zakażenia wirusem SARS-CoV-2. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych z kwietnia 2021 roku, dotyczącymi postępowania w zakażeniach wirusem SARS-CoV-2, korzyści ze stosowania amantadyny w leczeniu COVID-19 nie zostały zaobserwowane. Nie ma więc obecnie podstaw do tego, aby zalecać tą substancję u chorych na COVID-19.
Czy amantadyna może stanowić alternatywę do szczepień przeciw COVID-19? Zdecydowanie nie. Nawet gdyby amantadyna okazała się skuteczna w łagodzeniu dolegliwości u pacjentów zarażonych wirusem SARS-CoV-2 (a na obecną chwilę nie jest za taką uważana), nie ma podstaw do tego, aby związek ten miał zastąpić szczepienia ochronne. Szczepienia stanowią podstawową i najbezpieczniejszą formę zapobiegania infekcji. Prowadzą do aktywacji komórek układu odpornościowego i produkcji przeciwciał. Powstaje tzw. "pamięć immunologiczna", która sprawia, że przy ponownym kontakcie z określonym patogenem, organizm może skuteczniej go zwalczyć.
Badania dotyczące wpływu amantadyny na przebieg COVID-19
Agencja Badań Medycznych działająca w Polsce rozpoczęła badania na temat wykorzystania amantadyny w zmniejszaniu objawów i zapobieganiu rozwojowi COVID-19. Projekt ten realizowany jest przez następujące ośrodki: Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 4 w Lublinie, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Centralny Szpital Kliniczny MSWiA w Warszawie, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Kliniczny Szpital Wojewódzki nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Rzeszowie, Kolegium Nauk Medycznych na Uniwersytecie Rzeszowskim, Regionalny Szpital Specjalistyczny im. dr Władysława Biegańskiego, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Grudziądzu i Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej w Wyszkowie. Początek badań nastąpił nieco później niż planowano - pod koniec maja 2021. W tym okresie, zakażeń koronawirusem w Polsce było coraz mniej, a jednocześnie rosła liczba osób zaszczepionych. Spowodowało to spowolnienie prowadzonych badań z racji mniejszej niż zakładano liczby chorych, która mogła wziąć w nich udział. Badania mają zakończyć się w przyszłym roku (kwiecień 2022). Na chwilę obecną, nie można wyciągnąć jednoznacznych wniosków na temat wpływu amantadyny na przebieg infekcji COVID-19.
Część przeprowadzonych na świecie badań, dotyczących skuteczności amantadyny u pacjentów zarażonych koronawirusem dowodziło uzyskania poprawy stanu zdrowia pacjentów i złagodzenia objawów COVID-19. Najczęściej nie były to jednak badania wysokiej jakości, ani przeprowadzone na dużej grupie chorych. Obecnie uważa się, że ci pacjenci, u których amantadyna rzekomo okazała się efektywna w leczeniu COVID-19, prawdopodobnie bez jej zażywania również by wyzdrowieli. Większość osób zarażona koronawirusem przechodzi bowiem infekcję bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Należy więc podkreślić, że na obecną chwilę nie ma żadnych podstaw, by uważać amantadynę za efektywną w leczeniu COVID-19.
Z całą pewnością, amantadyna jest skutecznym lekiem stosowanym u części pacjentów cierpiących na chorobę Parkinsona. Dzięki blokowaniu receptorów NMDA, łagodzi drżenia mięśniowe i mimowolne, nagłe ruchy głowy lub kończyn. Choć w dalszym ciągu prowadzone są badania dotyczące wpływu amantadyny na przebieg COVID-19, na obecną chwilę nie ma uzasadnienia do podawania tej substancji pacjentom zarażonym koronawirusem. Amantadyna nie jest pozbawiona działań niepożądanych, z których wiele niepokoju może budzić złośliwy zespół neuroleptyczny. Ryzyko jego wystąpienia rośnie przy nagłym odstawieniu leku. Mogą wówczas pojawić się zaburzenia świadomości, sztywność mięśni i wysoka gorączka. Nie może być przyjmowana na własną rękę. O włączeniu amantadyny do prowadzonego leczenia może zadecydować jedynie lekarz. Amantadyna zgodnie z aktualnymi zaleceniami, nie jest uważana za skuteczną substancję do leczenia COVID-19, a tym bardziej nie stanowi alternatywy w stosunku do szczepień. Korzystanie ze szczepień ochronnych to najbezpieczniejszy sposób ochrony przed zakażeniem wirusem SARS-CoV-2.
Bibliografia:
- Kong M., Ba M., Ren C., Yu L., Dong S., Yu G., Liang H., An updated meta-analysis of amantadine for treating dyskinesia in Parkinson's disease, Oncotarget, 2017, 5; 8 (34):57316-57326, doi: 10.18632/oncotarget.17622
- Flisiak R., Horban A., Jaroszewicz J. i inni, Zalecenia postępowania w zakażeniach SARS-CoV-2 Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, na dzień 26 kwietnia 2o21
- Sławek J., Kliniczne znaczenie blokowania receptora NMDA, Polski Przegląd Neurologiczny, 2013, 9, 2, s. 39-46
- Charakterystyki Produktów Leczniczych Amantix i Viregyt K
- Informacje dotyczące badań nad wpływem amantadyny na przebieg COVID-19, umieszczone na stronie Agencji Badań Medycznych
