Leczenie lęku i świądu to główne wskazania do stosowania hydroksyzyny. Jakie właściwości posiada ten lek? Czy hydroksyzyna przenika do mleka matki, może być stosowana jednocześnie z alkoholem i czy można po jej przyjęciu prowadzić pojazdy?
Spis treści:
- Hydroksyzyna - co to za lek?
- Jak działa hydroksyzyna?
- Hydroksyzyna - dawkowanie
- W jakiej postaci dostępna jest hydroksyzyna?
- Zastosowanie hydroksyzyny
- Przeciwwskazania
- Możliwe działania niepożądane hydroksyzyny
- Interakcje hydroksyzyny - alkohol, inne leki, jedzenie
- Hydroksyzyna w ciąży, podczas karmienia piersią i dla dzieci
Hydroksyzyna - co to za lek?
Hydroksyzyna jest substancją o wielokierunkowym działaniu. Wykazuje właściwości przeciwhistaminowe i przeciwwymiotne. Stosowanie hydroksyzyny wywołuje również działanie uspokajające i przeciwlękowe. Hydroksyzyna została wprowadzona do sprzedaży na początku drugiej połowy ubiegłego wieku. Jej skuteczność przy określonych chorobach i zaburzeniach została potwierdzona w badaniach klinicznych. Hydroksyzyna ma jednocześnie pewne ograniczenia co do jej stosowania, o których warto wiedzieć. Są grupy pacjentów, które szczególnie powinny uważać na odpowiednie dawkowanie hydroksyzyny. W Polsce, leki z tą substancją dostępne są jedynie na podstawie recepty lekarskiej. Ze względu na stosunkowo łagodne działanie, hydroksyzyna może być podawana nie tylko osobom dorosłym, ale także dzieciom, jeśli zachodzi taka potrzeba.
Hydroksyzyna jest substancją czynną preparatu Atarax, Hydroxyzinum Adamed, Hydroxyzine Orion, Hydroxyzinum Polfarmex i innych leków.
Jak działa hydroksyzyna?
Hydroksyzyna należy do leków przeciwhistaminowych I generacji. Blokuje receptory histaminowe, dzięki czemu uniemożliwia ich połączenie z histaminą. W rezultacie takiego działania, stosowanie hydroksyzyny powoduje złagodzenie objawów reakcji alergicznej. Histamina prowadzi m.in. do skurczu mięśni gładkich oskrzeli, rozszerzenia naczyń krwionośnych i wzrostu ich przepuszczalności , a także nasilonego wydzielania śluzu. Ze względu na przynależność hydroksyzyny do leków przeciwhistaminowych starej generacji, substancja ta łączy się też z innymi receptorami, co nie zawsze jest pożądane i prowadzi do wystąpienia licznych działań niepożądanych. Hydroksyzyna przenika też przez barierę krew-mózg, choć mechanizm jej działania na ośrodkowy układ nerwowy (OUN) nie został jak dotąd w pełni poznany i zrozumiany. Obecnie w łagodzeniu objawów alergii stosuje się najczęściej leki przeciwhistaminowe nowszych generacji. Mają one bardziej wybiórcze działanie, a ich użycie obarczone jest niższym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. Więcej na temat alergii można znaleźć w artykule: Alergia: skąd się bierze.
Wskutek stosowania hydroksyzyny pojawia się więc efekt rozszerzający oskrzela i łagodzący świąd. Substancja czynna działa też przeciwwymiotnie i łagodnie przeciwwydzielniczo. Zmniejsza zaczerwienienie skóry, pojawiające się w przebiegu reakcji alergicznej. Jest to łagodny lek uspokajający i przeciwlękowy, który zmniejsza stan napięcia wewnętrznego. Hydroksyzyna zmniejsza napięcie mięśniowe. Dodatkowo, wykazuje słabe właściwości przeciwbólowe.
Hydroksyzyna - dawkowanie
W przypadku hydroksyzyny, maksymalna dawka dobowa wynosi 100 mg dla osób dorosłych i dzieci ważących powyżej 40 kg. Jeśli masa ciała jest mniejsza, należy przyjąć 2 mg leku na każdy kg ciała. Przykładowo, dla dziecka ważącego 20 kg, maksymalna dawka dobowa wynosi 40 mg hydroksyzyny. U każdego pacjenta lekarz indywidualnie dobiera dawkowanie i może je modyfikować w trakcie leczenia, biorąc pod uwagę reakcję konkretnego organizmu na tą substancję. Leczenie lęku u osób dorosłych najczęściej wymaga zastosowania 50 mg hydroksyzyny w kilku dawkach pojedynczych. Leczenie świądu zaleca się natomiast rozpocząć niższą dawką - 25 mg hydroksyzyny. U dzieci te dawki są odpowiednio niższe. Omawiana substancja lecznicza nie jest zalecana do stosowania przez osoby starsze. Jeśli jednak lekarz uzna jej użycie za konieczne, maksymalna dawka dobowa wynosi u tych pacjentów 50 mg substancji. Podczas stosowania hydroksyzyny u chorych z niewydolnością nerek również konieczne jest zmniejszenie dawek leku.
W jakiej postaci dostępna jest hydroksyzyna?
Leki zawierające hydroksyzynę dostępne są w postaci tabletek, syropu i roztworu do wstrzykiwań. Doustna, płynna forma leku jest zalecana w szczególności dzieciom do 6. roku życia. Jest ona bezpieczniejsza dla młodszych pacjentów, u których stałe postacie leku stwarzają ryzyko zachłyśnięcia. Stężenie hydroksyzyny w syropie wynosi 2 mg/ml. Bez trudu można więc obliczyć potrzebną ilość preparatu. Dzięki płynnej postaci leku, dawkowanie jest również bardziej precyzyjne. Przyjmując tabletki z hydroksyzyną, należy pamiętać o ich połykaniu w całości, bez dzielenia i rozgryzania.
Hydroksyzynę w formie zastrzyków domięśniowych stosuje się zacznie rzadziej niż w formie doustnej. Ta postać leku zarezerwowana jest przede wszystkim do sytuacji, w których trudno jest podać pacjentowi preparat doustny lub trzeba szybko podać hydroksyzynę z uwagi na nagły stan pacjenta.
Zastosowanie hydroksyzyny
Leczenie świądu i leczenie lęku to jedne z podstawowych wskazań do stosowania hydroksyzyny u osób dorosłych. Ze względu na to, że substancja ta wykazuje działanie przeciwhistaminowe, można ją przyjmować w razie pojawienia się wyprysku, pokrzywki lub innej postaci skórnej reakcji alergicznej. Zmniejsza ona powstały rumień i łagodzi swędzenie. Doustnie, stosuje się ją również jako lek uspokajający w ramach premedykacji przed i po zabiegach chirurgicznych. Domięśniowo hydroksyzynę można podać także w przypadku pobudzenia psychoruchowego i lęku, które mogą wystąpić w chorobach organicznych (np. będących wynikiem uszkodzenia mózgu) lub w przebiegu zaburzeń nerwicowych. Hydroksyzyna łagodzi niepokój i zmniejsza uczucie zagrożenia.
Wskazaniem do stosowania hydroksyzyny nie jest bezsenność, choć u części pacjentów jest ona przepisywana właśnie ze względu na zaburzenia snu. W przeprowadzonych badaniach wykazano, że substancja ta może skracać czas zasypiania i wydłużać okres snu.
Hydroksyzyna jest substancją o wielokierunkowym działaniu. Wykazuje właściwości przeciwhistaminowe i przeciwwymiotne. Stosowanie hydroksyzyny wywołuje również działanie uspokajające i przeciwlękowe.
Przeciwwskazania
Kilka lat temu szczegółowo badano związek między hydroksyzyną a jej wpływem na pracę serca. Substancja ta może bowiem modyfikować aktywność elektryczną serca. Może wywołać zaburzenia rytmu serca, a nawet doprowadzić do nagłego zgonu sercowego. Należy jednak podkreślić, że takie zaburzenia rytmu serca są mało prawdopodobne i dotyczą głównie pacjentów, u których już wcześniej wystąpiły problemy z sercem lub znajdują się w grupie ryzyka zaburzeń kardiologicznych. Z tego powodu, stosowanie hydroksyzyny jest przeciwwskazane u pacjentów, którzy stosują jednocześnie inne leki, mogące wywołać zaburzenia rytmu serca typu torsade de pointes (rodzaj arytmii serca) lub w inny sposób wpływają na aktywność mięśnia sercowego. Preparat ten nie powinien być przyjmowany przez chorych, u których rozwinęły się znaczące zaburzenia elektrolitowe, które również mogą modyfikować pracę serca. Inne przeciwwskazania to wydłużenie odstępu QT i porfiria, będąca zaburzeniem z pogranicza chorób metabolicznych i hematologii. Typowym przeciwwskazaniem są także przebyte reakcje nadwrażliwości na hydroksyzynę, jej pochodne lub inne składniki leku.
Możliwe działania niepożądane hydroksyzyny
Przyjmowanie hydroksyzyny może wywołać depresję ośrodkowego układu nerwowego, a czasem jego paradoksalne pobudzenie. Wśród częstszych działań niepożądanych znajdziemy uspokojenie, zmęczenie, zawroty głowy, ale także splątanie, pobudzenie, gorączkę i złe samopoczucie. Rzadko pojawiają się zaburzenia akomodacji, zaburzenia widzenia, zatrzymanie moczu, nadmierne pocenie, zaburzenia ruchowe, reakcje nadwrażliwości, niedociśnienie tętnicze i zaburzenia pracy przewodu pokarmowego: wymioty i zaparcia. Może pojawić się też ból głowy i wspomniane wcześniej zaburzenia rytmu serca typu torsade de pointes. Ich częstotliwość nie jest jednak znana. U większości pacjentów stosujących leki z hydroksyzyną, nie pojawiają się działania niepożądane. U tych osób, u których już występują, mają zazwyczaj łagodne lub umiarkowane nasilenie.
Po przyjęciu znacznie wyższej dawki hydroksyzyny niż jest zalecane, może pojawić się nadmierne uspokojenie, drżenie, splatanie, zaburzenia świadomości, problem z oddechem, zaburzenia rytmu serca, a w dalszej kolejności również śpiączka i zapaść krążeniowa. W razie przedawkowania stosuje się leczenie objawowe i ściśle kontroluje parametry życiowe pacjenta.
Interakcje hydroksyzyny - alkohol, inne leki, jedzenie
- Alkohol - jednoczesne przyjmowanie hydroksyzyny i spożywanie alkoholu może powodować nadmierne uspokojenie i nasilać działanie hydroksyzyny na ośrodkowy UN. Z tego właśnie powodu, alkohol nie powinien być stosowany z żadnymi lekami uspokajającymi.
- Leki przeciwmalaryczne, inne leki przeciwhistaminowe, leki przeciwarytmiczne klasy IA i klasy III, leki przeciwpsychotyczne, część leków stosowanych przy chorobach przewodu pokarmowego, niektóre antybiotyki (np. lewofloksacyna, erytromycyna) - podczas przyjmowania tych preparatów stosowanie hydroksyzyny jest przeciwwskazane, ponieważ zwiększa się wówczas ryzyko wystąpienia zaburzeń rytmu serca.
- Działanie leków przeciwzakrzepowych może ulec nasileniu pod wpływem hydroksyzyny.
- Leki przeciwdepresyjne z grupy inhibitorów MAO nie powinny być stosowane równocześnie z hydroksyzyną.
- Działanie adrenaliny polegające na zwiększeniu ciśnienia tętniczego krwi może ulec zmniejszeniu po zastosowaniu hydroksyzyny.
- Nie zauważono istotnych interakcji hydroksyzyny z pożywieniem. Zaleca się przyjmowanie leku po posiłku. Jeśli jednak pacjent lepiej toleruje przyjmowanie preparatu na pusty żołądek, nie ma ku temu przeciwwskazań.
Stosując hydroksyzynę należy pamiętać, że lek ten może obniżać zdolności intelektualne i wpływać na szybkość reakcji. Zaburza sprawność fizyczną i psychiczną. Z tego powodu, podczas przyjmowania leku nie zaleca się prowadzenia pojazdów, ani obsługiwania urządzeń mechanicznych. Przy hydroksyzynie warto wziąć pod uwagę okres półtrwania. Jest to czas, po którym stężenie tego leku we krwi zmniejszy się o połowę. U osób dorosłych, wynosi on mniej więcej 14 godzin. Jest to jednak uśredniona wartość. U konkretnego pacjenta, czas ten może wynosić od 7 godzin do nawet 20. Każdy organizm nieco inaczej reaguje na hydroksyzynę. Może być ona szybciej lub wolniej metabolizowana. W efekcie, czas utrzymywania się jej działania jest inny u każdego pacjenta. Warto o tym pamiętać, ponieważ przyjęcie hydroksyzyny przed spaniem najczęściej wiąże się z dalszym jej oddziaływaniem na organizm po przebudzeniu. Ma to istotne znaczenie, jeśli rano planujemy podróżowanie autem lub wykonywanie innych czynności, które wymagają dużej koncentracji i skupienia. Co więcej, w przypadku osób starszych okres półtrwania hydroksyzyny wydłuża się nawet do 29 godzin. Między innymi właśnie dlatego, maksymalna dobowa dawka tej substancji u pacjentów w podeszłym wieku jest odpowiednio zmniejszona. Również w przypadku chorych z niewydolnością nerek metabolizm hydroksyzyny ulega pewnym zmianom i konieczne jest zmniejszenie dawkowania leku.
Zastosowanie hydroksyzyny w leczeniu lęku przez okres miesiąca nie powoduje pojawienia się objawów odstawiennych, które są typowe dla części leków przeciwlękowych.
Hydroksyzyna w ciąży, podczas karmienia piersią i dla dzieci
Przyjmowanie hydroksyzyny w czasie ciąży i w okresie karmienia piersią jest przeciwwskazane. Nie udowodniono, aby lek ten mógł powodować wady rozwojowe u człowieka, ale jednocześnie nie ma danych, które pozwoliłyby wykluczyć taki związek. Po podaniu hydroksyzyny kobiecie w ciąży, stężenie substancji w organizmie płodu jest wyższe niż w organizmie matki. U dzieci, których matki w trakcie ciąży i/lub porodu otrzymywały hydroksyzynę, pojawiały się takie objawy jak zatrzymanie moczu, niedotlenienie, niskie ciśnienie tętnicze i zaburzenia ruchowe.
Producenci leków z hydroksyzyną nie zalecają jej stosowania w okresie karmienia piersią. Przeprowadzone badania wykazały jednak, że sporadycznie przyjmowane małe dawki hydroksyzyny nie powinny powodować wystąpienia działań niepożądanych u dziecka. Natomiast większe dawki lub długotrwałe stosowanie leku może być przyczyną nadmiernej senności malucha, jego rozdrażnienia i innych objawów. Sam proces laktacji również może wówczas ulec pogorszeniu, szczególnie jeśli hydroksyzyna przyjmowana jest na początku karmienia. W tym okresie, laktacja nie jest jeszcze ustabilizowana. Podczas karmienia dziecka piersią zaleca się więc korzystanie z innych, bezpieczniejszych leków.
Hydroksyzyna może być podawana dzieciom. U młodszych, dawkę leku należy dobrać w zależności od masy ciała. Stężenie tej substancji we krwi zmniejsza się znacznie szybciej w przypadku dzieci niż u dorosłych. To również powoduje konieczność dostosowania dawki do małego pacjenta. U dzieci, ryzyko pojawienia się niepożądanych działań, zwłaszcza tych, które dotyczą układu nerwowego, jest większe. Częściej dochodzi do wystąpienia drgawek. Podawanie hydroksyzyny dzieciom zalecane jest przede wszystkim w celu leczenia świądu i jako element premedykacji przed zabiegami chirurgicznymi.
Hydroksyzyna podana w syropie zaczyna wykazywać właściwości uspokajające już po ok. 5-10 minutach. Przyjęta w formie tabletek - po 30-40 minutach. Efekt przeciwświądowy pojawia się nieco później. Lek ten jest skuteczny w łagodzeniu lęku, napięcia mięśniowego i zmniejszaniu świądu. Nie jest jednak pozbawiony niepożądanych działań, o których warto pamiętać w okresie leczenia. Ich ryzyko jest stosunkowo niskie, jeśli hydroksyzyna przyjmowana jest przez krótki okres czasu i w najniższych skutecznych dawkach.
Piśmiennictwo:
- National Center for Biotechnology Information (2021). PubChem Compound Summary for CID 3658, Hydroxyzine, 2021
- EMA: New restrictions to minimise the risk of effects on heart rhythm with hydroxyzine-containing medicines,2015
- Drugs and Lactation Database (LactMed), Bethesda (MD): National Library of Medicine (US), Hydroxyzine, 2006
- Charakterystyka Produktu Leczniczego Hydroxyzinum Teva i Hydroxyzinym VP
