Miażdżyca to powszechna choroba, której konsekwencje mogą być bardzo niebezpieczne dla zdrowia. Jakie są objawy miażdżycy? Jak jej zapobiegać i które preparaty są skuteczne w leczeniu miażdżycy?
Spis treści:
- Czym jest miażdżyca?
- Miażdżyca - przyczyny i czynniki ryzyka
- Rodzaje miażdżycy
- Miażdżyca - objawy
- Jak rozpoznać miażdżycę? Diagnostyka
- Leczenie miażdżycy
- Miażdżyca - jak jej zapobiegać?
Czym jest miażdżyca?
Miażdżyca jest chorobą przewlekłą, która dotyczy średnich i dużych tętnic. Dochodzi do niej w wyniku gromadzenia się złogów tłuszczowych w ścianach naczyń krwionośnych. Z biegiem czasu, do powstałej zmiany zaczynają przyrastać też inne elementy. Powstaje wówczas tzw. blaszka miażdżycowa, która może wpuklać się do światła tętnic. W ten sposób ogranicza swobodny przepływ krwi. Utworzenie się blaszki miażdżycowej jest niebezpieczne z dwóch powodów. Po pierwsze, zmiana ta sama w sobie utrudnia dopływ krwi do innych tkanek, co może prowadzić m.in. do niedokrwienia kończyn dolnych lub choroby niedokrwiennej serca. Po drugie, przepływająca przez naczynia krwionośne krew może spowodować pęknięcie blaszki miażdżycowej. W takiej sytuacji może powstawać skrzeplina, który całkowicie zablokuje światło naczynia, a tym samym uniemożliwi przepływ krwi. W ten sposób dochodzi np. do zawału mięśnia sercowego.
Miażdżyca - przyczyny i czynniki ryzyka
Jak dochodzi do powstania zmian miażdżycowych? Istotnym czynnikiem, który zapoczątkowuje rozwój miażdżycy jest zaburzone funkcjonowanie ścian naczyń krwionośnych. Dochodzi do ich nadmiernej przepuszczalności i stopniowego przyłączania się różnych cząstek do wewnętrznej powierzchni tętnic. Rozwija się proces zapalny, a uszkodzenie ścian tętnic wieńcowych, szyjnych, tętnic nerkowych lub innych ciągle postępuje. Niemałe znaczenie w tym procesie mają zaburzenia lipidowe. Zbyt wysokie stężenie cholesterolu, szczególnie jego frakcji LDL, tzw. "złego cholesterolu" i trójglicerydów, a także niski poziom frakcji HDL, tzw. "dobrego cholesterolu" sprzyja tworzeniu się zmian miażdżycowych. Wśród czynników ryzyka, które zwiększają szansę na rozwój miażdżycy możemy wymienić:
- palenie tytoniu,
- nadużywanie alkoholu,
- przyjmowanie dużej ilości cholesterolu z pożywieniem, nadmierne spożywanie węglowodanów,
- niska aktywność fizyczna,
- nadwaga i otyłość,
- dodatni wywiad rodzinny - rozwój choroby był obserwowany wśród innych członków rodziny,
- choroby podstawowe - np. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, niewydolność nerek, niedoczynność tarczycy,
- przyjmowane leki - np. kortykosteroidy i niektóre leki moczopędne.
Im więcej czynników ryzyka występuje u jednej osoby, tym większe jest prawdopodobieństwo rozwoju miażdżycy tętnic. Choroba ta częściej dotyka mężczyzn, choć różnice te zacierają się, kiedy kobiety wchodzą w okres menopauzy. Zachodzące wówczas zmiany hormonalne zwiększają skłonność do powstawania blaszek miażdżycowych. W ogólnym rozrachunku, choroby sercowo-naczyniowe, będące wynikiem miażdżycy, powodują większą śmiertelność u kobiet niż u mężczyzn. Czynnikiem wpływającym na rozwój miażdżycy, na który nie mamy wpływu, jest też wiek. Wraz z upływem lat, zmiany miażdżycowe zdarzają się coraz częściej. Objawy choroby najczęściej dotyczą osób powyżej 50. roku życia.
Rodzaje miażdżycy
Jeśli blaszki miażdżycowe tworzą się w obrębie tętnic wieńcowych, w wyniku zwężenia tętnic doprowadzających krew do serca może rozwinąć się choroba niedokrwienna serca. Natomiast pęknięcie takiej blaszki może wywołać zawał serca. Zmiany miażdżycowe uformowane w okolicy tętnic szyjnych (tzw. miażdżyca mózgu) mogą prowadzić do niedokrwienia mózgu i wystąpienia takich symptomów jak np. zawroty głowy, zaburzenia czucia lub zaburzenia widzenia. W wyniku ostrego niedokrwienia tętnic szyjnych może natomiast dojść do udaru mózgu.
Miażdżyca tętnic zaopatrujących w krew kończyny dolne, powoduje objawy typowe dla niedokrwienia. Może być też przyczyną chromania przestankowego. Schorzenie to charakteryzuje się silnym bólem kończyn, występującym pod wpływem aktywności fizycznej. Blaszki miażdżycowe powstające w naczyniach krwionośnych są też najczęstszą przyczyną tętniaka aorty. Odrywające się fragmenty skrzepliny mogą przemieścić się wraz z krwią i doprowadzić do zatoru.
Miażdżyca - objawy
W zależności od miejsca, w którym powstają zmiany miażdżycowe, choroba ta może objawiać się w inny sposób. Miażdżyca kończyn dolnych powoduje często ból, zaburzenia czucia, ziębnięcie kończyn, drętwienie i bladość skóry. W wyniku miażdżycy tętnic wieńcowych, pacjent odczuwa ból za mostkiem, który w początkowym okresie pojawia się podczas wysiłku. Postęp choroby prowadzi do występowania dolegliwości bólowych również w okresach spoczynku. Pęknięcie blaszki miażdżycowej, która umiejscowiona jest w obrębie tętnicy wieńcowej, grozi zawałem serca. Mięsień sercowy przestaje otrzymywać potrzebną do prawidłowej pracy ilość krwi. Objawy, które mogą się wówczas objawić to m.in. silny ból w klatce piersiowej, ból w kończynach górnych, barkach, ból szyi, zlewne, zimne poty, kłopoty z oddychaniem i utrata przytomności.
Zablokowanie tętnic doprowadzających krew do mózgu może skutkować wspomnianymi wcześniej zaburzeniami widzenia i czucia, a także zaburzeniami świadomości, drętwieniem i niedowładem kończyn. Stanem zagrażającym życiu jest udar mózgu. W większości przypadków jest on powodowany właśnie przez miażdżycę. Kiedy choroba ta jest przyczyną tętniaka aorty, symptomy mogą być bardzo zróżnicowane. U większości chorych występuje wówczas silny ból, a ogólny stan zdrowia bardzo szybko się pogarsza. Spada ciśnienie tętnicze, mogą pojawić się wymioty, duszność, a także utrata przytomności.
Wszystkie stany, będące wynikiem utrudnienia przepływu krwi przez tętnice lub pęknięcia blaszki miażdżycowej to typowe powikłania miażdżycy. Udar mózgu, zawał serca, niedokrwienie kończyn i inne konsekwencje postępującej miażdżycy stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia, a w łagodniejszej postaci zaburzają komfort życia pacjentów. Uważa się, że miażdżyca jest najczęstszą przyczyną zgonów.
Jak rozpoznać miażdżycę? Diagnostyka
Miażdżyca jest chorobą podstępną, która rozwija się powoli i początkowo bezobjawowo. Dlatego należy regularnie kontrolować poziom cholesterolu i pamiętać o metodach profilaktyki. Jest to szczególnie ważne z uwagi na fakt, że problem nadwagi i otyłości dotyczy coraz większej ilości osób. Jest on powszechny również wśród dzieci. Większa świadomość rodziców w zakresie konsekwencji zdrowotnych, do których może prowadzić nieodpowiedni styl życia, może być przyczyną wprowadzenia odpowiednich nawyków, pomagających w jak najdłuższym zachowaniu zdrowia.
Wczesne wykrycie zaburzeń lipidowych, będących jedną z najbardziej istotnych przyczyn choroby, pozwala wcześnie rozpocząć leczenie miażdżycy i zapobiec niebezpiecznym powikłaniom. Czynniki, których obecność powinna skłaniać do wykonania lipidogramu i oznaczenia poziomu cholesterolu, frakcji LDL, HDL i trójglicerydów to m.in.:
- otyłość,
- choroby podstawowe - występowanie nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, chorób serca, nerek lub chorób autoimmunologicznych zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy,
- występowanie zaburzeń lipidowych lub chorób sercowo-naczyniowych wśród najbliższej rodziny,
- wiek - przekroczenie przez kobiety 50. roku życia, a przez mężczyzn 40. również jest wskazaniem do oznaczenia poziomu lipidów.
Mimo ogólnych zaleceń do wykonania badań przez kobiety powyżej 50. roku życia, powinny być one przeprowadzone wcześniej przez te pacjentki, które przekroczyły już okres menopauzy. W praktyce, oznaczenie lipidogramu dopiero w 40. lub 50. roku życia może wielu pacjentom odebrać szanse na wczesne leczenie miażdżycy. W przypadku wystąpienia więc któregoś z wyżej wymienionych czynników, warto wcześniej przeprowadzić badanie. Typowo, u pacjentów z grupy ryzyka, poziom cholesterolu i trójglicerydów powinien być oznaczany raz do roku. Pozwoli to nie przeoczyć pierwszych oznak miażdżycy.
Leczenie miażdżycy
Podstawowymi lekami, przeznaczonymi do leczenia miażdżycy są statyny. Wśród tej grupy substancji wyróżniamy atorwastatynę, rosuwastatynę, a także rzadziej stosowaną simwastatynę. Ich działanie polega na hamowaniu syntezy cholesterolu w wątrobie. U większości pacjentów, odpowiednio dobrane dawki statyn i stosowanie się do zaleconego dawkowania umożliwia uzyskanie prawidłowego stężenia lipidów we krwi. Jeśli chory źle znosi terapię statynami lub leki te nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, lekarz może zalecić np. preparat z ezetymibem lub fenofibratem. Czasem dopiero łączenie dwóch substancji obniżających poziom lipidów pozwala uzyskać prawidłowe wyniki.
Miażdżyca, u części pacjentów, pomimo stosowania wysokich dawek leków i modyfikacji stylu życia, nie poddaje się w wystarczającym stopniu leczeniu. W takich przypadkach można wziąć pod uwagę metodę zabiegową - aferezę lipoproteinową. Jest to skuteczny sposób na obniżenie nawet wysokich stężeń cholesterolu LDL i lipoproteiny (a), bez wpływu na cholesterol HDL. Zabieg ten uważany jest za skuteczny. Jego wadą jest konieczność częstego powtarzania, nawet co tydzień. Afereza lipoproteinowa nie jest też pozbawiona możliwych powikłań. U pacjenta mogą wystąpić m.in. zawroty głowy, bóle brzucha, nudności, spadek ciśnienia krwi i reakcje alergiczne. U pacjentów cierpiących na nadciśnienie tętnicze zaleca się więc ominięcie dawki leku obniżającego ciśnienie.
Miażdżyca - jak jej zapobiegać?
Miażdżyca tętnic nerkowych, wieńcowych, kończyn dolnych lub zlokalizowana w innych naczyniach zaczyna rozwijać się we wczesnych latach życia, możliwe że już w okresie płodowym. Uwarunkowania genetyczne i styl życia w dużej mierze decydują o tym, czy zmiany miażdżycowe będą się rozwijać prowadząc do zaawansowanej postaci choroby w przyszłości. Ze względu na to, że miażdżyca jest chorobą niezwykle podstępną, a objawy miażdżycy mogą pojawić się dopiero po kilku latach, ogromne znaczenie ma profilaktyka tej choroby. Odpowiedni sposób odżywiania się umożliwia obniżenie poziomu cholesterolu LDL o 5-10%. Zaleca się:
- ograniczenie spożycia tłuszczów, szczególnie tłuszczów nasyconych i tłuszczów trans, które podnoszą poziom cholesterolu LDL, a jednocześnie obniżają stężenie frakcji HDL,
- mniejsze spożywanie węglowodanów i spożywanie w ich miejsce dobrej jakości nienasyconych kwasów tłuszczowych,
- większa podaż produktów bogatych w błonnik,
- redukcję nadmiernej masy ciała,
- rezygnację lub co najmniej ograniczenie używek - od dawna wiadomo, że palenie tytoniu istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych,
- regularną aktywność fizyczną.
Formą profilaktyki jest też karmienie piersią przez okres co najmniej 6-ciu miesięcy. Udowodniono, że wiąże się ono z niższym ryzykiem wystąpienia wielu chorób u dziecka w późniejszych latach. Maluchy karmione mlekiem matki rzadziej cierpią na otyłość i miażdżycę w wieku dorosłym.
Aktywność fizyczna, zdrowy styl życia i dieta, pomagająca zachować zdrowie to główne sposoby na zapobieganie rozwojowi tak groźnej choroby, jaką jest miażdżyca. Przyczyny tego schorzenia są na tyle dobrze poznane, że bez trudu można określić główne czynniki, sprzyjające tej przypadłości. Nie na wszystkie z nich mamy wpływ, jednak kluczowy w rozwoju miażdżycy jest właśnie tryb życia. Im wcześniej wprowadzimy korzystne, zdrowe zmiany do codzienności, tym mamy większe szanse na uniknięcie lub chociażby ograniczenie uszkodzenia naczyń krwionośnych wywołane zmianami miażdżycowymi.
Bibliografia:
- Rekomendacje dotyczące leczenia dyslipidemii w Polsce - III Deklaracja Sopocka, Choroby Serca i Naczyń, 2018, tom 15, nr 4, 199-210.
- Beręsewicz A., Skierczyńska A., Miażdżyca - choroba całego życia i całej populacji krajów cywilizacji zachodniej, Choroby Serca i Naczyń, 2006, tom 3, nr 1, s. 1-6.
- Hreńczuk M., Piątek T., Rózga J., Małkowski P., Leczenie pozaustrojowe hipercholesterolemii - aspekt opieki pielęgniarskiej, Forum Nefrologiczne, 2018, tom 11, nr 3, s.212-218.
- Pasierski T., Patogeneza miażdżycy i występowania zdarzeń wieńcowych, Postępy Nauk Medycznych 1/2002, s.6-8.
