Najczęstszą przyczyną oparzenia jest ekspozycja na zbyt wysoką temperaturę. W zależności od głębokości urazu wyróżniamy 4 stopnie oparzeń, różniące się wyglądem, czasem gojenia oraz sposobem leczenia. Jak prawidłowo postępować przy oparzeniach termicznych, a jak przy oparzeniach chemicznych i elektrycznych? Czym smarować oparzenia i jak odpowiednio dobrać opatrunek specjalistyczny do stanu rany?
Spis treści:
- Rodzaje oparzeń
- Stopnie oparzeń
- oparzenie I stopnia
- oparzenie II stopnia
- oparzenie III stopnia
- oparzenie IV stopnia
- Oparzenia wrzątkiem – jak sobie poradzić?
- Oparzenie olejem – pierwsza pomoc
- Oparzenie chemiczne. Co zrobić?
- Oparzenie elektryczne
- Opatrunki na oparzenia. Jakie są rodzaje, jak się je stosuje?
- Co na oparzenia? Pianka, żel na oparzenia – skuteczność działania
- Domowe sposoby na oparzenia
- Jak pielęgnować ranę po oparzeniu?
- Blizna po oparzeniu – jak jej uniknąć?
Rodzaje oparzeń
Oparzeniem nazywamy uraz skóry oraz otaczających tkanek, który pojawia się po zadziałaniu takiego czynnika jak wysoka temperatura (oparzenia termiczne), substancje chemiczne (oparzenia chemiczne), prąd (oparzenia elektryczne) lub promieniowanie (oparzenia radiacyjne, w tym oparzenia słoneczne). W miejscu zadziałania bodźca dochodzi do uszkodzenia tkanek. Jest to tzw. strefa koagulacji. Tkanki otaczające to miejsce stanowią strefę zastoju. Stopień ich uszkodzenia jest mniejszy. Objęte są one jednak silnym stanem zapalnym. Jeśli nie zostanie udzielona szybka i odpowiednia pomoc, dochodzi do obumarcia tych tkanek. Kolejną strefą, graniczącą ze strefą zastoju, jest strefa przekrwienia. Przepływ krwi jest w tym miejscu zmniejszony, widoczne jest zaczerwienienie skóry, ale nie dochodzi do uszkodzenia komórek.:
W zależności od powierzchni oparzenia można wyróżnić
oparzenia lekkie, obejmujące mniej niż 15% powierzchni ciała osoby dorosłej,
oparzenia pośrednie obejmujące 15-25% powierzchni ciała oraz
oparzenia ciężkie, dotyczące powyżej 25% powierzchni ciała osoby dorosłej.
Stopnie oparzeń
W zależności od obszaru uszkodzeń i ich głębokości wyróżniamy kilka stopni oparzeń:
oparzenie I stopnia
Jest to oparzenie lekkie, obejmujące jedynie naskórek. Skóra w miejscu uszkodzenia jest wyraźnie zaczerwieniona. Może pojawić się też niewielki obrzęk. Po upływie 2-3 dni zazwyczaj występuje swędzenie. Jest to oparzenie powierzchowne, które najczęściej nie pozostawia blizn. Skóra regeneruje się w ciągu kilku dni.
oparzenie II stopnia
Oparzenia II stopnia dzielimy dodatkowo na:
- stopień IIa - uszkodzenie tkanek w przypadku oparzeń stopnia IIa jest głębsze. Obejmuje nie tylko naskórek, ale częściowo również położoną pod nim skórę właściwą. Charakterystyczne dla tego stopnia oparzeń są pęcherze wypełnione płynem surowiczym, określane często jako bąble po oparzeniu. Skóra w miejscu urazu jest zaczerwieniona. Proces gojenia trwa najczęściej kilkanaście dni, a w miejscu urazy nie pojawia się blizna,
- stopień IIb - uszkodzenie skóry na całej jej głębokości - oparzony jest nie tylko naskórek, ale również cała grubość skóry właściwej. Skóra nabiera białego zabarwienia z czerwonymi punktami, będącymi oznakami miejscowej martwicy tkanek. Ze względu na uszkodzenie zakończeń nerwowych, odczuwany ból może być słabszy (w porównaniu do bólu odczuwanego przy oparzeniu stopnia IIa). Oparzenia goją się kilka tygodni i zazwyczaj pozostawiają po sobie widoczne blizny.
oparzenie III stopnia
Oparzenia III stopnia to oparzenia głębokie, obejmujące naskórek, skórę właściwą oraz tkankę podskórną. Uraz dotyczy też znajdujących się w tym miejscu nerwów i naczyń krwionośnych. Oparzone miejsce jest twarde i bardzo suche. Skóra może przyjąć barwę od perłowej, szarej do brunatnej. Dochodzi do zaniku czucia z oparzonego obszaru. Oparzenie głębokie pozostawia po sobie nie tylko blizny, ale często również przykurcze. Konieczny może być przeszczep skóry. Gojenie oparzenia III stopnia trwa miesiącami.
oparzenie IV stopnia
Głębokie oparzenia IV stopnia obejmują również mięśnie, ścięgna i kości. Występuje całkowita martwica tkanek. W cięższych przypadkach dochodzi do zwęglenia oparzonego obszaru ciała. W przypadku oparzeń IV stopnia niezbędny jest przeszczep skóry (często kilkukrotny).
Oparzenia średnie i ciężkie, obejmujące nie tylko całą grubość skóry, ale także tkanki podskórne, najczęściej wymagają leczenia operacyjnego, a ich gojenie trwa miesiącami lub latami. Oparzenia obejmujące jedynie naskórek lub część skóry właściwej goi się łatwiej, szybciej i nie pozostawia trwałych blizn.
Pierwsza pomoc przy oparzeniach termicznych
Szybko i prawidłowo udzielona pierwsza pomoc w przypadku oparzeń ma ogromny wpływ na stopień uszkodzenia tkanek, przebieg leczenia oraz dalsze rokowania. Samodzielnie można opatrzyć oparzenie powierzchowne oraz niewielkie oparzenia II stopnia. W pozostałych przypadkach konieczna jest pomoc specjalisty.
Oparzenia wrzątkiem – jak sobie poradzić?
Oparzenie wrzątkiem to oparzenie termiczne, wywołane wysoką temperaturą. Białko tkankowe ulega nieodwracalnemu uszkodzeniu już przy temperaturze 55°C. Kluczowe jest schładzanie miejsca urazu przez co najmniej 15 minut (oparzenia powierzchowne I stopnia) lub 30 minut (oparzenia II stopnia). Rozgrzane tkanki przekazują bowiem ciepło do tkanek głębszych o niższej temperaturze. Mimo tego, że skóra nie ma już kontaktu z czynnikiem uszkadzającym (w tym przypadku wrzącą wodą), uszkodzenie postępuje i ulega pogłębianiu. Aby zatrzymać ten proces, należy schładzać oparzoną skórę bieżącą wodą o temperaturze nie niższej niż 8°C. Chłodzenie oparzenia uśmierza też ból. W dalszej kolejności warto ranę zabezpieczyć sterylnym opatrunkiem, który będzie wspomagał regenerację skóry.
Oparzenie olejem – pierwsza pomoc
Oparzenia termiczne wywołane olejem są bardziej niebezpieczne niż te spowodowane wodą, ponieważ olej może nagrzać się do znacznie wyższej temperatury. Postępowanie w obu przypadkach jest jednak bardzo podobne. Oparzone miejsce schładzamy zimną wodą (o temperaturze 8-23°C) przez co najmniej kilkanaście minut. Nawet jeśli już po kilku minutach chłodzenia pacjent odczuje ulgę, nie należy przerywać schładzania. Na powierzchni skóry, olej w kontakcie z chłodną wodą utworzy zimną warstwę tłuszczu. Jednak temperatura pod tą "warstwą izolacyjną" wciąż jest wysoka. Ranę po oparzeniu olejem zabezpieczamy jałowym opatrunkiem.
Warto również pamiętać, aby niezależnie od rodzaju
oparzenia termicznego, zdjąć biżuterię i ubranie, znajdujące się w okolicy oparzonej skóry. Przy oparzeniach głębokich, kiedy odzież niejako przykleiła się do rany, pod żadnym warunkiem nie można jej samodzielnie odrywać.
Oparzenie chemiczne. Co zrobić?
Oparzenie chemiczne powstaje pod wpływem kontaktu ze żrącymi substancjami chemicznymi lub ich oparami. Uszkodzenia mogą obejmować skórę, błony śluzowe, a także drogi oddechowe. Zakres obrażeń i objawy zależą przede wszystkim od rodzaju substancji chemicznej, która spowodowała oparzenie, jej stężenia oraz czasu narażenia na kontakt z tym związkiem. Dostanie się toksycznych oparów do oczu, w łagodnych przypadkach powoduje zaczerwienienie i pieczenie spojówek. Długie przepłukiwanie oczu roztworem soli fizjologicznej lub pod bieżącą wodą może być wówczas wystarczające. W poważniejszych przypadkach konieczne jest pilne wezwanie ratownika medycznego. Lekkiego stopnia oparzenia chemiczne skóry lub błon śluzowych, zaleca się schładzać letnią wodą przez ok. 30 minut. Wyjątkiem jest tlenek wapnia (wapno palone). Oparzenie spowodowane tym związkiem wymaga w pierwszej kolejności jego usunięcia na sucho, poprzez starcie ze skóry, a dopiero później spłukania wodą. Ranę po oparzeniu chemicznym również należy zabezpieczyć jałowym opatrunkiem.
Oparzenie elektryczne
Oparzenie wywołane prądem używanym w domu zazwyczaj związane są z powstaniem powierzchownej rany. Czasami pojawiają się też niegroźne zaburzenia neurologiczne. Znacznie groźniejsze jest porażenie prądem o wysokim napięciu (np. w miejscu pracy). Może wówczas dojść do poważnych obrażeń wielonarządowych oraz zagrożenia życia.
Oparzenia elektryczne - pierwsza pomoc w przypadku tego rodzaju oparzeń polega od bezpiecznym odcięciu poszkodowanego od źródła prądu. W zależności od sytuacji trzeba wyłączyć zasilanie lub chorego należy przesunąć w bezpieczne miejsce. Nie należy jednak go dotykać. Trzeba do tego celu wykorzystać materiał izolujący, np. drewniany, suchy kij. W dalszej kolejności należy sprawdzić funkcje życiowe chorego. Przy
oparzeniach elektrycznych ofiara jest najczęściej nieprzytomna. Pacjenci wymagają hospitalizacji. Zazwyczaj dochodzi bowiem nie tylko do oparzeń skóry, ale również do obrażeń wewnętrznych. Szanse na uratowanie osoby będącej ofiarą oparzenia elektrycznego zależą głównie od szybkości udzielenia pierwszej pomocy.
Opatrunki na oparzenia. Jakie są rodzaje, jak się je stosuje?
Ranę po oparzeniu zaleca się zabezpieczyć jałowym opatrunkiem. Chroni ją to przed dodatkowym uszkodzeniem, a także zakażeniem. W przypadku oparzeń, szybko dochodzi bowiem do namnażania się bakterii na powierzchni rany. Samodzielnie, można opatrywać rany obejmujące niewielką powierzchnię ciała o niedużej głębokości. Wyższe stopnie oparzenia wymagają specjalistycznego leczenia.
Do zabezpieczania rany po oparzeniu warto wykorzystać
nowoczesne opatrunki. Przy oparzeniu do stopnia 2b warto sięgnąć po wodoodporne
opatrunki hydrożelowe. Utrzymują one wilgotne środowisko rany, co sprzyja procesowi gojenia. Przyspieszają odtworzenie warstwy naskórka, a dodatkowo chłodzą przez co zmniejszają ból odczuwany przez pacjenta. Niektóre opatrunki hydrożelowe mogą pozostawać na ranie aż do 7 dni i dzięki temu proces gojenia jest nieprzerwany. Ponadto zmniejszają ryzyko powstania szpecącej blizny. Warto zastosować wodoodporny i przezroczysty opatrunek hydrożelowy, ponieważ umożliwia on zarówno kontrolę rany jak i codzienną higienę. W przypadku nierównomiernych ran należy wybrać opatrunek hydrożelowy z możliwością przycięcia do kształtu rany, a następnie zabezpieczyć przezroczystym i wodoodpornym opatrunkiem foliowym. Opatrunki hydrożelowe zalecane są przy ranach suchych oraz ranach z niewielkim wysiękiem.
Przy większym wysięku z rany, trzeba zastosować opatrunek, który ma większą zdolność do jego wchłaniania. Może być to
opatrunek piankowy z warstwą hydrożelową. Pochłania on wysięk, a jednocześnie umożliwia utrzymanie odpowiedniego stopnia wilgotności w ranie, co stymuluje jej gojenie. Opatrunki z warstwą hydrożelową nie przywierają do rany, dzięki czemu ich usunięcie nie jest bolesne. Na rany silnie sączące, konieczne może być nałożenie
opatrunku wysokochłonnego z superabsorbentem, Stosując wybrany opatrunek należy zapoznać się ze sposobem jego użycia. Niektóre opatrunki można przycinać, przy innych jest to przeciwwskazane. Część opatrunków wymaga dodatkowego zamocowania. Do tego celu można wykorzystać przylepiec włókninowy, który jest wodoodporny i zapewnia bezbolesne usuwanie.
Jeśli pojawiają się objawy zakażenia rany, takie jak zaczerwienienie skóry otaczającej ranę, silny ból, obrzęk, ocieplenie, żółty lub zielony nalot na ranie lub wysięk o nieprzyjemnym zapachu, lepszym wyborem będzie opatrunek zawierający substancję o działaniu przeciwbakteryjnym. Może to być
opatrunek ze srebrem. Nie przywiera do rany, a jednocześnie zapewnia dobry kontakt z jej podłożem. Na opatrunek ze srebrem należy nałożyć dodatkowy opatrunek wtórny. Czas pozostawienia na ranie opatrunku ze srebrem nie powinien przekraczać 7 dni.
Pamiętajmy o tym, że
stan rany pooparzeniowej szybko się zmienia. Opatrunek należy dobierać, regularnie dokonując oceny rany i procesu gojenia. Częstotliwość zmiany opatrunku również musi być ustalona indywidualnie. Jeśli stosowany jest opatrunek, który może pozostawać na ranie do 7 dni, ale już po 3-4 dniach pojawia się wyciek wydzieliny poza obszar opatrunku, konieczna jest jego zmiana.
Prawidłowy dobór opatrunku specjalistycznego na ranę oparzeniową jest kluczowy dla przebiegu procesu jej gojenia. Obecnie dostępny jest szeroki wybór opatrunków. Decydując się na konkretny produkt, należy wziąć pod uwagę przede wszystkim stan rany, stopień wysięku oraz ryzyko jej zakażenia.
Co na oparzenia? Pianka, żel na oparzenia – skuteczność działania
Ranę po oparzeniu należy zabezpieczyć sterylnym opatrunkiem. Chroni on miejsce urazu przed dalszym uszkodzeniem i wspiera proces gojenia się. Pianka lub maść nie spełniają tego zadania. Powszechne jest stosowanie pantenolu w piance na oparzenie słoneczne. Pantenol posiada właściwości nawilżające, łagodzące, a do tego jest nietoksyczny. Może być stosowany jako środek wspomagający gojenie się łagodnego poparzenia i wspierający regenerację skóry. Przy świeżym, powierzchownym oparzeniu słonecznym najczęściej jednak lepiej sprawdzi się opatrunek hydrożelowy.
Przy niewielkich ranach powierzchownych oraz głębokich o małym wysięku dobrze sprawdzi się
opatrunek w postaci żelu, który można zabezpieczyć na ranie przy pomocy dowolnego rodzaju jałowego opatrunku.
Domowe sposoby na oparzenia
Wiele domowych sposobów na oparzenia nie jest zalecanych. Ich wykorzystanie może przynieść pacjentowi więcej szkody niż pożytku. Oparzonej skóry (nawet na niewielkiej powierzchni ciała) nigdy nie należy przemywać alkoholem, smarować olejem, masłem lub przypadkową maścią. Jeśli pojawia się "bąbel" po oparzeniu, zdecydowanie przeciwwskazane jest jego przekłuwanie. Pamiętajmy również o tym, że do chłodzenia miejsca urazu wykorzystuje się chłodną wodę, a nie lód. Nałożenie na świeżą ranę po oparzeniu kostek lodu może spowodować odmrożenie, które goi się często trudniej niż oparzenie. Gwałtowna zmiana temperatury może zaburzać krążenie krwi w okolicy urazu i nasilać stopień uszkodzenia tkanek.
Niejałowe
plastry na oparzenia również są przeciwwskazane. Rana wymaga zastosowania jałowego materiału, aby nie zwiększać ryzyka jej zakażenia. Nienajlepszym pomysłem jest też zabezpieczenie rany watą lub gazą, które będą do niej przywierać i tym samym powodować nasilenie bólu podczas ich usuwania (a dodatkowo zaburzać proces gojenia).
Domowe sposoby wykorzystywane w leczeniu oparzeń najczęściej są nie tylko nieskuteczne, ale mogą też zwiększać stopień uszkodzenia skóry, utrudniać proces gojenia oraz nasilać dolegliwości bólowe. Zamiast sięgać po domowe sposoby, lepiej pamiętać o 2 podstawowych zasadach postępowania z oparzeniem:
schłodzeniu rany i zabezpieczeniu jej jałowym opatrunkiem. Jak pielęgnować ranę po oparzeniu?
Rana po oparzeniu najlepiej goi się w wilgotnym, pozbawionym drobnoustrojów środowisku. Jej pielęgnacja polega przede wszystkim na zastosowaniu dobrze dobranego opatrunku, który będzie stymulował proces gojenia. Systematyczna ocena rany ułatwia wybranie produktu, który na danym etapie przyniesie największe korzyści. Opatrunki specjalistyczne należy regularnie zmieniać, kierując się stanem rany oraz ilością wysięku. W zależności od tego, jaka jest głębokość oparzenia, okres leczenia wynosi od kilku dni do kilku miesięcy, a nawet lat.
Blizna po oparzeniu – jak jej uniknąć?
III i IV stopień oparzenia pozostawia widoczne blizny. Również oparzenie pośrednie IIb najczęściej się z tym wiąże, ale zastosowanie opatrunków hydrożelowych zmniejsza ryzyko powstania blizny. Nie sposób ich uniknąć po bardzo poważnym oparzeniu. Jednak prawidłowo udzielona pierwsza pomoc po zdarzeniu oraz odpowiednia pielęgnacja rany pooparzeniowej w decydującym stopniu wpływa na ostateczny wygląd blizny. Po całkowitym zagojeniu się rany, istotne jest jej częste i regularne natłuszczanie oraz masowanie. W zależności od tego, jaka była głębokość oparzenia, natłuszczenie blizny powinno trwać przez kilka dni, tygodni lub miesięcy. Do tego celu można wykorzystać preparaty na blizny na bazie silikonu lub np. wyciągu z cebuli. Więcej o pielęgnacji blizny można przeczytać w artykule: Sposoby na blizny – jak wybrać preparat na blizny?
Pamiętajmy również o tym, że skóra po oparzeniu jest bardziej podatna na powstawanie
przebarwień. Jeśli chcemy ich uniknąć, konieczne jest korzystanie z produktów przeciwsłonecznych, które chronią skórę przed promieniowaniem UV. Wybierajmy preparaty z wysokim wskaźnikiem SPF.
Oparzenie jest raną, która powstaje najczęściej na skutek ekspozycji na wysoką temperaturę. Odpowiednio szybko i prawidłowo udzielona pomoc ma kluczowy wpływ na stopień uszkodzenia tkanek, proces gojenia oraz wygląd blizny. Istotnym elementem skutecznego leczenia oparzeń są
opatrunki specjalistyczne. Utrzymują w ranie warunki, sprzyjające jej gojeniu, wspierają naturalny proces oczyszczania rany i łagodzą odczuwany przez osobę poszkodowaną ból.
Opatrunki specjalistyczne należy dobierać indywidualnie, każdorazowo dokonując oceny rany i postępów gojenia.
Bibliografia:
- Korzekwa K., Sobolewski K., Sobolewski B., Rana oparzeniowa - procesy jej rozwoju oraz wybrane czynniki etiologiczne zakażenia Postępy Mikrobiologii 2021, 60, 4, s. 281-298, doi: 10.21307/PM-2021.60.4.22
- Mościcka P., Szewczyk M.T., Cwajda-Białasik J., Nowoczesne opatrunki w ambulatoryjnym leczeniu ran zakażonych Chirurgia po Dyplomie, 2018, 03
- European Burns Association. European Practice Guidelines for Burn Care. Minimum level of Burn Care Provision in Europe. 2017, version 4
