Gastroskopia umożliwia dokładną ocenę stanu błony śluzowej przełyku, żołądka oraz dwunastnicy. Czasami jest też wykorzystywana w celach terapeutycznych. Jak przeprowadzana jest gastroskopia w Polsce? Jaki rodzaj znieczulenia jest zazwyczaj stosowany? O czym pamiętać przed badaniem i jakie są zalecenia dla osób po przebytej gastroskopii?
Spis treści:
- Gastroskopia diagnostyczna i terapeutyczna - czym są?
- Kiedy zrobić gastroskopię - wskazania do gastroskopii
- Przygotowanie gastroskopia
- Przebieg gastroskopii - jak wygląda badanie endoskopowe?
- Powikłania gastroskopii - na co zwrócić uwagę po badaniu?
Gastroskopia diagnostyczna i terapeutyczna - czym są?
Gastroskopia to badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego. Najczęściej przeprowadzane jest w celach diagnostycznych - mówimy wówczas o diagnostycznej gastroskopii. Badanie to pozwala ocenić wizualnie błonę śluzową przełyku, żołądka i dwunastnicy. Jeśli zachodzi taka potrzeba, umożliwia również pobranie wycinka ze śluzówki i przekazanie go do dalszych badań. Gastroskopia ułatwia postawienie prawidłowej diagnozy przy podejrzeniu choroby górnego odcinka przewodu pokarmowego. Pomaga rozpoznać m.in. chorobę refluksową przełyku, chorobę wrzodową żołądka, celiakię, przełyk Barretta i żylaki przełyku. Umożliwia też wczesne wykrywanie raka żołądka. Dzięki temu badaniu można przeprowadzić test ureazowy, który wykorzystywany jest do rozpoznawania zakażenia Helicobacter pylori.
Gastroskopia to badanie endoskopowe, które może być wykonywane również w celach terapeutycznych (gastroskopia terapeutyczna). Przykładową sytuacją, w której zachodzi konieczność jej przeprowadzenia, jest obecność ciała obcego w górnej części przewodu pokarmowego. Badanie to może służyć również usuwaniu polipów oraz tamowaniu krwawienia. Dzięki gastroskopii wykonać można też wiele innych zabiegów terapeutycznych, takich jak chociażby poszerzenie zwężeń i leczenie przetok. Podczas gastroskopii możliwe jest także założenie sondy żywieniowej.
Kiedy zrobić gastroskopię - wskazania do gastroskopii
Kiedy zrobić gastroskopię? Badanie diagnostyczne jest zalecane osobom, u których przez dłuższy okres czasu utrzymują się objawy dyspeptyczne, takie jak nudności, ból nadbrzusza, odbijanie, zgaga czy uczucie pełności nawet po niewielkim posiłku i nie ustępują one mimo wprowadzonego leczenia. Są to bowiem nie tylko symptomy typowej niestrawności, ale również objawy chorób układu pokarmowego. Ich długotrwałe utrzymywanie się może być oznaką poważniejszego schorzenia. Badanie to jest zalecane również wtedy, gdy wymienionym dolegliwościom towarzyszy utrata masy ciała. Jeśli trudno jest znaleźć przyczynę tych objawów i trwają one długo, konieczna może być gastroskopia. Jest ona wskazana również wtedy, gdy w obrębie jamy brzusznej obecny jest wyczuwalny guz.
Skierowanie do gastroskopii mogą otrzymać również pacjenci, u których podejrzewana jest celiakia. Samo badanie nie pozwala jednoznacznie potwierdzić lub wykluczyć celiakię. Rozpoznanie choroby umożliwia badanie histopatologiczne z wykorzystaniem wycinka śluzówki pobranego podczas gastroskopii. Endoskopię górnego odcinka układu pokarmowego przeprowadza się również w trakcie leczenia wybranych chorób układu pokarmowego lub po jego zakończeniu. Badanie to umożliwia uzyskanie informacji na temat efektywności wprowadzonej terapii. Na jego podstawie podejmowane są także decyzje dotyczące kontynuacji lub modyfikacji dotychczasowej metody leczenia.
Gastroskopia może być też zlecona w celu leczenia żylaków przełyku, usunięcia ciała obcego, usunięcia polipów, a w trybie pilnym również przy
krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego.
Gastroskopia wykorzystywana jest nie tylko w celach diagnostycznych. Służy również leczeniu wybranych chorób górnego odcinka przewodu pokarmowego. Mimo inwazyjności procedury najczęściej przebiega ona bez powikłań.
Termin gastroskopii - ile czeka się na badanie? Czas oczekiwania na gastroskopię różni się w zależności od tego, czy badanie wykonywane jest na NFZ czy prywatnie, a także w jakiej placówce będzie przeprowadzane. Zazwyczaj wynosi on od kilkunastu dni do kilku miesięcy.
Przygotowanie gastroskopia
Przygotowanie do gastroskopii jest bardzo ważne, ponieważ warunkuje prawidłowy przebieg badania. Proces przygotowania do gastroskopii nie jest skomplikowany. Nie jest też tak wymagający, jak np. przy kolonoskopii. Przed planowaną gastroskopią należy powstrzymać się od przyjmowania pokarmów stałych na ok. 8 godzin przed badaniem. Wskazana jest też rezygnacja z płynów na ok. 4 godziny przed badaniem. W pewnych sytuacjach lekarz może zalecić dłuższe unikanie jedzenia i picia. W razie wystąpienia takiej potrzeby, specjalista poinformuje o tym pacjenta podczas zlecania badania.
Dodatkowo, przed gastroskopią nie zaleca się żuć gumy oraz palić papierosów. Jeśli pacjent nosi protezę zębową, przed samym badaniem powinien ją zdjąć. Jak widać, przygotowanie do gastroskopii nie jest szczególnie wymagające. Kilkugodzinne powstrzymanie się od płynów i pokarmów stałych może być łatwiejsze dla pacjentów, którzy poddawani są badaniu w godzinach porannych.
W większości przypadków, przed gastroskopią nie jest wskazane odstawienie przyjmowanych stale leków. Terapia powinna być kontynuowana w normalnym trybie. W pewnych sytuacjach lekarz może jednak zalecić czasowe odstawienie zażywanych preparatów lub modyfikację dotychczasowego leczenia. Czasami wprowadzana jest też antybiotykoterapia (np. przy marskości wątroby z krwawieniem z górnego odcinka przewodu pokarmowego). Dlatego zawsze należy informować lekarza o przyjmowanych stale lekach. Dotyczy to szczególnie pacjentów, którzy przyjmują leki przeciwcukrzycowe. Nie wszystkie leki na cukrzycę można stosować, jeśli konieczna jest kilkugodzinna rezygnacja z posiłków.
Przebieg gastroskopii - jak wygląda badanie endoskopowe?
Jak przebiega gastroskopia? Po zakwalifikowaniu pacjenta do badania zaleca się mu położenie na lewym boku. Czasami w trakcie badania lekarz prosi o zmianę pozycji na wznak. Górna część ciała jest ułożona nieco wyżej w stosunku do dolnej. Najczęściej przeprowadzana jest gastroskopia ze znieczuleniem miejscowym. Znieczulenie gardła uzyskiwane jest dzięki podaniu środka miejscowo znieczulającego w postaci aerozolu. Poprawia to komfort pacjenta podczas wprowadzania do przełyku endoskopu. Jeszcze przed wprowadzeniem endoskopu, między szczęki zakładany jest ustnik. W drugiej kolejności wprowadzany jest wspomniany endoskop, czyli specjalna długa, giętka rurka. Przechodzi ona kolejno przez usta, gardło, przełyk, aż dociera do żołądka i ostatecznie do dwunastnicy.
Oddychanie podczas gastroskopii - w trakcie badania zaleca się spokojnie, miarowo oddychać. Jeśli pacjent jest w stanie, warto skupić się na oddechu. Koncentracja na oddychaniu pomoże ograniczyć dyskomfort odczuwany podczas badania.
Czas trwania gastroskopii jest różny. Zazwyczaj mieści się w zakresie 5-30 minut. Zależy on zarówno od stanu zdrowia pacjenta, obecności zmian w obrębie śluzówki, jak i doświadczenia lekarza przeprowadzającego badanie. Co ciekawe, wykazano, że dłuższy
czas trwania gastroskopii (15-20 minut) wiąże się ze wzrostem wykrywalności wczesnych zmian w obrębie żołądka.
Gastroskopia w znieczuleniu czy bez?
Gastroskopia w narkozie czy bez? U większości pacjentów poddawanych gastroskopii, przeprowadzane jest badanie w znieczuleniu miejscowym. Wystarczające jest zastosowanie znieczulającego aerozolu, co pomaga nieco ograniczyć odruch wymiotny, pojawiający się podczas wprowadzania endoskopu. Pacjent jest więc świadomy całego przebiegu badania. W pewnych przypadkach wskazana jest jednak głęboka sedacja. Dotyczy to np. gastroskopii terapeutycznej, podczas której przeprowadzane są odpowiednie zabiegi lub konieczności pobrania wielu wycinków do dalszych badań.
Głęboka sedacja podczas gastroskopii jest też często stosowana u dzieci oraz pacjentów z chorobami psychicznymi. Wpływa korzystnie na spokojny przebieg gastroskopii oraz nie wiąże się z dużym dyskomfortem pacjenta podczas badania. W ogólnym znieczuleniu gastroskopia może być przeprowadzana również u osób, które w przeszłości podchodziły do tego badania, ale ze względu na jego złą tolerancję, nie mogły go odbyć do końca. W przypadku takich badań jak gastroskopia, samo nastawienie i stosunek pacjenta do badania ma istotne znaczenie dla jego przebiegu. Część osób odczuwa na tyle silny lęk przed gastroskopią, że nie jest w stanie poddać się temu badaniu bez ogólnego znieczulenia.
Pobieranie materiału podczas badania gastroskopowego
Jak przebiega pobieranie materiału podczas badania? Endoskop wprowadzany do przełyku i żołądka zakończony jest kamerką, która pozwala dokładnie obejrzeć wnętrze przewodu pokarmowego w czasie rzeczywistym. Posiada też specjalne otwory, którymi wyprowadzane są odpowiednie, małe narzędzia chirurgiczne. Właśnie dzięki nim możliwe jest wykonanie drobnych zabiegów, takich jak tamowanie krwawienia czy właśnie pobranie materiału do badania (biopsja). Wycinki błony śluzowej pobierane są zazwyczaj przy pomocy specjalnych kleszczyków biopsyjnych. Pobrany materiał jest jak najszybciej umieszczany w naczyniu z odpowiednim środkiem, który umożliwia jego utrwalenie.
Czy zawsze w przebiegu badania gastroskopii wykonywana jest biopsja? Nie, jak zostało już wyjaśnione, gastroskopia służy różnym celom i nie zawsze zachodzi potrzeba pobierania w jej trakcie wycinków do dalszych badań. Niemniej jednak, u wielu pacjentów jest taka konieczność. Uzyskany wynik badania histopatologicznego niejednokrotnie umożliwia postawienie ostatecznej diagnozy i na jego podstawie ustalany jest plan leczenia. Sam proces pobrania wycinka najczęściej nie jest bolesny dla pacjenta. Może on poczuć jedynie lekkie uszczypnięcie podczas pozyskiwania materiału. Ilość próbek pobieranych podczas badania nie jest sztywno ustalona.
Jak wygląda gastroskopia? Przez jamę ustną wprowadzany jest giętki, długi endoskop zakończony kamerką. Umożliwia on dokładne przyjrzenie się śluzówce wyścielającej górny odcinek przewodu pokarmowego. W razie potrzeby pobierane są też wycinki do dalszych badań diagnostycznych.
O czym należy pamiętać po zakończeniu badania? Wskazówki po gastroskopii
Po zakończeniu badania pacjent za zgodą lekarza może opuścić placówkę, w której było ono wykonywane. Jeśli pacjent po znieczuleniu miejscowym czuje się dobrze, najczęściej jest zwalniany z pracowni zaraz po otrzymaniu opisu badania. Wykonywana w ogólnym znieczuleniu gastroskopia może wymagać nieco dłuższego pozostania pacjenta w placówce. Powinien on opuścić ją z osobą towarzyszącą. Zdecydowanie nie należy prowadzić pojazdów i obsługiwać urządzeń mechanicznych po znieczuleniu ogólnym.
U pacjentów po znieczuleniu miejscowym zalecane jest powstrzymanie się od jedzenia i picia na ok. 1-2 godziny po zakończeniu gastroskopii. Ponowne picie i jedzenie jest wskazane dopiero po ustąpieniu znieczulenia. Warto również wiedzieć, że po badaniu mogą pojawić się wzdęcia. Jest to zupełnie normalne i wynika z wprowadzania powietrza przez endoskop podczas badania. Dzięki temu można lepiej i dokładniej ocenić stan błony śluzowej. Oprócz wzdęć część pacjentów doświadcza też odbijania i dyskomfortu w nadbrzuszu. Dolegliwości te jednak szybko ustępują. Wprowadzanie endoskopu do przełyku i żołądka może też prowadzić do podrażnienia delikatnej śluzówki. Wiąże się to z bólem gardła, na który uskarżają się niektórzy pacjenci, nawet jeszcze przez kilka dni po badaniu.
Jeśli podczas
przebiegu badania gastroskopii pobrane zostały wycinki do dalszych badań, zalecane jest spożywanie jedynie lekkostrawnych posiłków do końca dnia. Warto też unikać gorących i ostrych pokarmów.
Kiedy można odebrać wyniki gastroskopii? Sam opis badania pacjent otrzymuje w niedługim czasie po jego zakończeniu. Jeśli było przeprowadzane badanie na obecność
Helicobacter pylori, wynik również dostępny jest kilka minut później. Dłużej należy zaczekać na wynik badania histopatologicznego. W zależności od miejsca, w którym jest ono wykonywane, czas ten wynosi ok. 1-2 tygodnie.
Przeciwwskazania do gastroskopii
Jakie są przeciwwskazania do gastroskopii? Badania tego nie należy wykonywać w sytuacjach, w których związane z nim ryzyko przewyższa potencjalne korzyści. Oto główne przeciwwskazania gastroskopii:
- ciężka przewlekła lub ostra niewydolność krążenia bądź niewydolność oddechowa,
- ostry zespół wieńcowy,
- zawał serca,
- podejrzenie perforacji (utraty szczelności) przewodu pokarmowego,
- sytuacje, w których wynik gastroskopii nie wpłynie na proces leczenia.
Gastroskopii nie przeprowadza się też bezpośrednio po jedzeniu.
Powikłania gastroskopii - na co zwrócić uwagę po badaniu?
Czy gastroskopia jest bezpieczna? Jakie są jej możliwe powikłania? U znacznej większości pacjentów, gastroskopia przebiega bez powikłań. Oprócz ewentualnego dyskomfortu w obrębie gardła, który może odczuwać pacjent poddany znieczuleniu miejscowemu, najczęściej nie rozwijają się żadne groźne komplikacje. Niemniej jednak, jest to badanie inwazyjne i możliwe są określone powikłania gastroskopii. Zaliczamy do nich przede wszystkim krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego, perforację, możliwość rozwoju zakażenia i ból w klatce piersiowej. Dodatkowo, gastroskopia w narkozie wiąże się z możliwością wystąpienia powikłań związanych z zastosowanym do znieczulenia lekiem. Mogą pojawić się skutki uboczne podanych preparatów.
Do rozwoju powikłań częściej dochodzi w trakcie gastroskopii terapeutycznej niż diagnostycznej. Wśród najczęstszych powikłań po gastroskopii znajduje się krwawienie. Warto zaznaczyć, że ryzyko jego wystąpienia jest wyższe wśród pacjentów z zaburzeniami krzepnięcia.
Gastroskopia umożliwia uzyskanie wielu cennych informacji na temat stanu zdrowia pacjenta. Ułatwia postawienie prawidłowej diagnozy, a co za tym idzie, również wprowadzenie odpowiedniego, skutecznego leczenia. Samo przygotowanie do gastroskopii nie jest bardzo obciążające ani wymagające. Mimo inwazyjności tej procedury, pacjent najczęściej odczuwa jedynie dyskomfort spowodowany wprowadzeniem do przełyku endoskopu. Powikłania zdarzają się rzadko. W przypadku gastroskopii istotne jest
doświadczenie lekarza przeprowadzającego to badanie. Warto więc świadomie wybierać specjalistę zapisując się na gastroskopię.
Piśmiennictwo: - Kurek K., Baniukiewicz A., Białek A., Bołdys H. i wsp. Wskaźniki jakości w endoskopii górnego odcinka przewodu pokarmowego - wytyczne grupy roboczej Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii. Gastroenterologia Praktyczna 2014, 3, 30-48.
- Gąsiorowska A. Rozpoznawanie i leczenie zakażenia Helicobacter pylori - rekomendacje Grupy Roboczej Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii w pigułce. Lekarz POZ 2023, 05, 251-256.
- Bambrowicz J., Cierzniakowska K., Szewczyk M.T., Popow A., i esp. Badania endoskopowe i opieka pielęgniarska nad chorym w pracowni endoskopii. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2011, 1, 1-6.
